15. Yüzyılda Tarih Yazıcılığı
Özellikle Fatih dönemiyle beraber Osmanlı Devletinin sadece savaş meydanlarında değil sanat, edebiyat, tarih, dinî ve fennî bilimler, mimarî gibi alanlarda da kalıcı başarılara yönelmesi, tarih yazıcılığını da olumlu etkilemiştir. Bununla beraber tarihî olaylarla alakalı olarak bu dönemde kaleme alınmış eserlerin temel olarak iki grupta incelenmesinde fada vardır.Birinci grupta direk olarak tarihî kaynak olarak değerlendirilmesi mümkün olmayan; fakat tarihî olaylarla ilgili birtakım bilgileri barındıran dinî-destânî-tarihî eserler yer almaktadır. İkinci grupta ise asıl tarihî makaleler olarak nitelendirilen ve direk olarak tarihî olaylarla ilgili kaynak olarak değerlendirilebilecek eserler bulunur.
Doğrudan tarihî kaynak olarak değerlendirilmeleri mümkün olmayan; fakat İslâm dini uğruna yapılan savaşların destanî bir üslûpla anlatılmış olduğu bazı menkıbelerle megazî ya da fütûh da denen gazavâtnâmeler, birinci grupta zikredilebilir.
Ayrıca bu yüzyılda sarayda Fatih’in etrafında gelişen olayları yazmakla görevlendirilmiş şehnâmeciler de bulunmaktaydı. Özellikle daha sağlam tarihî kaynakların bulunmadığı olaylar söz konusu olduğunda, aşağıda bir bölümüne örnek verilmiş olan bu tür eserler, araştırmacılar için tek bilgi kaynağı olarak değer kazanmaktadırlar.
Kutbnâme (Firdevsî-i Rûmî): 3.500 beyitlik eser, Venediklilerin Midilli’ye saldırılarını anlatır.
Gazâvâtnâme (Sûzî Çelebi): 15.000 beyit dolayında olduğu belirtilen eser, Mihaloğlu Ali Beyin Rumeli’deki mücadelelerini canlı bir anlatımla tasvir etmektedir.
Gazâvât-ı Sultân Murâd (Gelibolulu Za‘îfî): 2.566 beyitlik eserde İkinci Murâd’ın seferleri ve yapmış olduğu savaşlar, bir hayli sade bir dille anlatılmaktadır.
Fetihnâme-i Sultan Mehmed (Kıvâmî): İkinci Bâyezîd tarafından ısmarlanmış bu eser, mensur bölümleri olmakla beraber şiir ağırlıklıdır. Fatih devrine ait tarihî olayları anlatır; ama bu olayların tarihlerini vermez. Son üç bölümünde İkinci Bâyezîd dönemi olayları vardır.
Feth-i İnebahtı ve Moton (Sinoplu Safâyî): 10.000 beyitlik eserde İkinci Bâyezîd döneminde Kemal Reis tarafından gerçekleştirilmiş olan İnebahtı ile Moton’un fethi anlatılmaktadır.
Gazâvâtnâme (Sinoplu Safâyî): 1.000 beyitlik eserde, Kemal Reis’in gazaları anlatılmaktadır.
Gazânâme-i Rûm (Kâşifî): 1.139 beyitlik Farsça eserde İkinci Murad’ın tahtı Fatih’e bırakması, Arnavutluk’un fethi, İkinci Kosova Savaşı ve Fatih’in düğünü gibi dönemin olayları anlatılmaktadır.
Vekâyi‘nâme-i Bihiştî (=Târîh-i Sultân Cem) [Bihiştî Sinan Çelebi]: Eser, Sultan İkinci Bâyezîd ile kardeşi Şehzâde Cem arasında taht mücadelesi biçiminde gelişen olayları anlatmaktadır.
Sultân İkinci Murâd’ın Fütûhâtına Dair Mesnevî (Seyfî): Eserin herhangi bir nüshası henüz gün ışığına çıkarılamamıştır.
Bu arada 35 bölümden oluşan ve Hacı Bektaş-ı Velî’nin hayatı hakkında menkıbevî bir üslupla bilgi veren Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî (Hızır bin İlyas=Uzun Firdevsî), Kemâl Ümmî Menâkıbnâmesi (Âşık Ahmed) ve Menâkıb-ı Şeyh Bedreddîn (Hâfız Halîl) de bu dönemde az çok tarihî bilgi içeren menkıbelere örneğin gösterilebilir.
-Alinti-