felsefe

Özdeğin varlık biçimlerinden biri. Özdeğin sayısız varlık biçimlerinden birisi de alandır. Özdek deyiminin felsefesel bir kavram olduğundan habersiz bulunan metafizik ve idealist öğretiler yüzyıllar boyunca doğada bir ilk özdek aramışlardır. Buysa elmayı, armudu, ayvayı bir kenara bırakıp doğada...

Kültür sözcüğünün Latincede ekip ürün almak, üretmek manasına gelen “cultura” sözcüğünden geldiğini ve pek çok dünya dilinde aynı sözcüğün kullanıldığını duymuşsunuzdur. Arapçada kullanılacak olan ve Türkçemizde de rastladığımız “hars” sözcüğü de “toprağın işlenmesi” manasına gelir. Yine...

Küçük parçalardan oluşmuş büyük parça. Toplumsal anlamda insan kalabalığını dile getirir ve yığın deyimi ile nitelenir. Metafizikçiler ve idealistler halk kütleleri’ni her zaman küçümsemişler ve tarihi büyük adamların (eş deyişle seçkinlerin, yöneticilerin, önderlerin, dahileri, önemli...

Yahudilerin yazılı olarak konulmuş olan tanrısal yasaları yanında ağızdan ağza geçen dinsel buyrukları İbrani felsefesinin ve söylence yazılarının toplamı. Tarihleri kesin bilinmez; en eskisi evrenin yaratılışı ile ilgilidir. Bu yapıt Yahudilerin ta menşeinden itibaren toplumun dini dolayısı ile...

Evrenin, düzene girmeden önceki karışık durumu.

Doğada, toplumda ve bilinçte tüm nesneler, olaylar ve süreçler içlerinde bir karşıtlık (eş deyişle eytişimsel iç çelişki) taşırlar, bu karşıtlık tüm devim ve gelişmenin kaynağıdır. Bu karşıtlıklar hem bir ‘birlik’ (biri olmadan öbürü de olmaz) hem de bir ‘savaşım’ (biri öbürünü daimi olarak...

Karşıtların birbirlerini dıştalamaları sonucu meydana gelen değişme. ‘Karşıtların savaşımı’ deyimi ile eşanlamlıdır. Eytişimsel özdekçi felsefe dilinde ‘karşıtlık’, çelişkisel bir ilişkidir ve bundan ötürü de ‘çelişme’ deyimi ile eşanlamlıdır. Ne var ki bu ‘eytişimsel çelişme’yi ‘mantıksal...

Karşıtların bir ve aynı oluşu, Hegel deyimidir. Hegel’e göre karşıtlar özdeştir, eşanlamda birbirlerinin içinde ve birbirleriyle aynıdırlar. Elealılar ve Platon-Aristoteles ve tüm idealizmin savına Hegel şöyle varmaktadır: Masayı niteliklerinden, eş deyişle kavramlardan soyutlarsak ortada...

Dr. Özer Ozankaya’nın hazırlamış olduğu Türk Dil Kurumunca yayınlanan toplumbilim terimleri sözlüğünde kavram (Os. Mefhum, Fr. Conception, İng. Concept) deyimi şöyle tanımlanmıştır: “Sözcüklere gerçek anlamlarını vermek ve bunlar düşünmek, olayların ve süreçlerin özünü kavrayıp temel yanlarına...

Konvensiyonalizm terimi, kişiler ya da partiler arası uzlaşma, uyuşma; hukuken uygulanabilir uzlaşma, anlaşma üstünde uzlaşılan ilke, yaygın şekilde kabul edilen kural, gelenek, teamül, inanç; bilimde temel kavramlar ve İlkeler (söz gelimi geometrik aksiyomlar) üstünde a priori yargılara ve...

Kavramcılık veya diğer adı ile Konseptüalizm, adcılık ve gerçekçiliğe karşı olarak, kavramların genel düşüncelerden ibaret bulunduğunu ve bunların gerçek olduklarını ileri süren Fransız düşünürü Abelardus’un uzlaştırıcı öğretisidir. Orta Çağ Skolastiğinin son zamanlarında Realizm–Nominalizm...

Kaynağı kendinde olan devim. Aristoteles, doğada belli bir amaca bağlanamayan olguları ‘kendiliğinden olan’ diye niteliyordu, belli bir amaç güden olgularsa ona göre bir etken’in ürünüydüler. Devimin kendi kendine mi oluştuğu veya dışsal bir etkiyle mi meydana geldiği sorunu, özdekçilerle...

Nedenlerinin bilinmesi gerekmeksizin anlaşılabilen özdekçilik… Kendiliğinden özdekçilik, doğru düşünebilen her insanın, çevresinde, kendinden bağımsız bir dünya bulunduğunu anlamasını dile getirir. Deli veya budala olmayan hiçbir insan çevresindeki dünyanın kendi bilincine bağlı olmaksızın var...

Toplumun düzeninin ve uyumunun sağlanabilmesi için bütün üretim araçlarının toplumun yararına tahsis edilmesini ve ortak olarak işletilebilecek bir hâle getirilmesinin gerektiğini savunan ekonomik ve sosyal sisteme, kolektivizm ya da ortaklaşacılık denir. Kolektivizm aynı zamanda bireyin...

Pesimizm (Kötümserlik) Nedir? Pesimizm ya da Türkçe ifadesiyle Kötümserlik, her şeyin kötü, hatta mümkün olabileceği kadar kötü olduğunu veya kötülüklerin toplamının iyiliklerin toplamından daha ağır bastığını ileri süren felsefe öğretisidir. Pesimizm, kötümserlik anlamıyla iyimserlik...

Herhangi bir şeyin kendiliği… Bu deyimin ünü, Alman düşünürü İmmanuel Kant’ın kullanımından gelir. Ama daha önce Aristoteles onu ‘töz (Yu. Ousia)’le anlamdaş olarak kullanmıştır. Skolastikler de Aristoteles’in izinde gittiklerinden ona aynı anlamı verdiler. Kant’a göre kendinde şey, bize...

Süreksizlik, aralıklılık… Sürekli ya da kesiksizlik deyiminin karşılığıdır. Özdeksel nesneler bu çelişik ıralarıyla birbirlerine bağımlıdırlar. Kesiklilik, nesnelerin birbirinden ayrı durumlarını ve niceliksel birikimlerle sıçramalı gelişmelerini dile getirir. Kesiksizlik’se birbirinden ayrı...

Bir kuramı düşünce alanından iş alanına geçirip gerçekleştirmek. Kılgı, hakikatin de ölçütüdür. Bir kuramın ya da düşüncenin doğruluğu ve yanlışlığı kılgıyla anlaşılır, ne kuramsız kılgı ne de kılgısız kuram yürütülemez. Kuram kılgıyla doğrulanır ve yeni bir kurama yol açar. Kılgıyla kuram...

Cisimlerin molekülce birbiri üzerindeki etkileri ve bu etkilerden ilerigelen bileşimleri inceleyen bilim… İnsan bilgisinin en önemli alanlarından biri kimya bilgisidir. Metafiziğin yüzyıllar boyunca bilinemez saydığı ‘kendinde şey’, bir cismin moleküllerinin kimyasal bileşimidir.(ve kuantumsal...

Kavram Yanılgısı Kavram yanılgısı, kişinin bir kavramı anladığı şeklin, kavramın ortaklaşa kabul edilen anlamından önemli derecede farklılık göstermesi durumudur. Örneğin, doğruluk ve gerçeklik başlığında da örneklediğimiz gibi “Bu söylediklerin gerçek olamaz.” ifadesinde kullanılan “gerçek”...