Uzay çalışmaları için daha önceden belirlenmiş çerçeveler ve düzenlemeler, gittikçe artan ve farklı alanlara genişleyen çalışmalarla yenilenmek durumunda kalabilir. Uzmanlar bu konuda farklı görüşlere sahip.
Geçmişte uzay çalışmaları, hükümetlerin rekabet ettiği bir bilim alanı olarak göze çarpıyordu. Son yıllarda ise özel teşebbüslerin çalışmaları hız kazanırken, NASA, ESA ve JAXA gibi kurumların da faaliyetlerinde artış görülüyor.
2021 yılında planlanmış çok sayıda Mars seyahati, Ay görevleri ve daha pek çok uzayda gerçekleştirilecek çalışma bulunuyor. Bu çalışmaların çerçevelerinin çizilmesi ve temel kurallarının belirlenmesi ise bambaşka bir macera olarak göze çarpıyor.
Uzay çalışmalarının belki birkaç yıl sonraki amacı koloniler kurmak değil ancak uzun vadeli planlar arasında başta Mars olmak üzere gezegenlere kurulacak koloniler ve asteroid madenciliği kesinlikle yer alıyor. Bu keşiflerin nasıl yönetileceği ise şimdiden bir tartışma konusu.
SpaceX CEO'su Elon Musk, bilinen en önemli uzay öncülerinden de biri. Hatta daha önce de kendisinin Mars kolonisinin yönetimi hakkında fikirlerini öğrenme fırsatı bulmuştuk. Musk şimdiden uzay kanunları için altyapıyı hazırlayanlardan da biri olarak öne çıkıyor.
Spacex'in Starlink kullanıcı sözleşmesinde, Mars'ın "özgür bir gezegen" olarak tanınması gerektiği ve Dünya-merkezli hükümetlerin Marslı aktiviteleri üzerinde bir karar yetkisinin olmadığı belirtilmişti.
Peki Mars'ta yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar nasıl çözülecek? Starlink'in kullanıcı sözleşmesine göre anlaşmazlıklar kendini yönetme ilkesiyle çözülecek. İyi niyetle kurulacak olan bu sistem, Mars yerleşimlerinde geçerli olacak.
Uluslararası hukuk şirketi olan Hogan Lovells'ten Randy Segal'a göre Mars'ta kanunlar olması kötü bir fikir değil. Günümüz dünyasında pek çok ülkenin haklar ve düzenlemeler konusunda kendi içinde rekabet halinde olduğunu söyleyen Segal'a göre Musk, yasalar üzerinde kafa patlatarak aslında kimsenin bakmadığı bir alanda düşünüyor.
Segal'in görüşüne göre biri Mars'ta koloniler kurduğu zaman Mars'ın kendi kanunları olmalı. Herkesin Mars üzerinde söz sahibi olmaya çalışmasındansa birinin sorumluluk alması oldukça önemli bir nokta.
Dünya'dan insanları Mars'a götürürken Mars için de kurallar koyulması gerekiyor. Haliyle bu kurallar her ülke için ayrı ayrı belirlenmek yerine tek bir kural seti olabilir. Benzer bir durum Uluslararası Uzay İstasyonu gibi çalışmalarda da geçerli. Hangi ülkeden olursa olsun astronotlar ve kozmonotlar aynı kurallara uyuyor.
Peki bu kurallara ne isim verilecek? Mars yönergesi? Mars anayasası? Aslında bu kurallara istenilen her şey denebilir. Koloni kullanım şartları bile dense aynı yaptırım gücüne sahip olacaktır, zira Mars ülkelerin egemenlik alanının dışında. Haliyle bu kuralların üstünde bir kanun ya da kural yapıcı yok.
Segal, konsept olarak düşünüldüğünde çok fazla habercinin Musk'ın ne dediğine odaklandığını söylerken, temelde düşünülmesi gereken noktanın da Mars için birden fazla kural olması durumunda ne olacağını değerlendirmek olduğunu söyledi.
En yalın haliyle baktığımızda önümüzde 3 farklı senaryo yer alıyor. Bunlardan ilkinde ülkelerin bölgeleri olması ve bu bölgelerde ülkelerin yasalarının etkili olması senaryosu. Bir nevi Amerika'nın kolonileştirilmesi vol. 2 senaryosu yani.
İkinci alternatif ise kolonicilerin, bu örnekte Musk'ın, aynı zamanda kural koyucu olması. Bu da ortaya farklı bir senaryo çıkarıyor: Mars'ın tamamı hakkında karar verebilir mi? Yoksa farklı koloniciler kendi kolonileri için mi kural koyacak?
Son senaryo ise daha şimdiden Dünya üzerinde Mars kurallarının yazılması. Bunu ülkeler ya da özel seçilmiş kurullar gerçekleştirebilir. Böylece anayasası burada yazılsa da gezegen çapında geçerli Mars kanunları belirlenmiş olabilir.
Sydney Üniversitesi'nden Hukuk Profesörü olan Donald Rothwell de 1967 yılında NASA sponsorluğunda hazırlanan Artemis sözleşmesinin yenilenmesi gerektiğini ifade ediyor. Bu anlaşma temelde uzay çalışmalarının yasal ve etik sınırlarını çizen ve ajanslar arasında bir uzlaşma belirten bir anlaşma idi. Benzer bir durum diğer çalışmalar için de geçerli olabilir.
Rothwell ayrıca halihazırda anlaşma şartlarına göre çalışan SpaceX ve Blue Origin gibi firmaların daha şimdiden anlaşma şartlarını zorlamaya başladığını söylüyor. ABD merkezli bu firmalar, şu anda ABD'nin uluslararası yasa ve anlaşmalara uygun olarak yaptığı ulusal yasalara göre hareket ediyor.
Sonuç olarak Mars ve Ay başta olmak üzere uzayla ilgili olarak yapılacak olan çalışmalar, gelecekte bu soruların daha geniş kitlelerce cevaplanmasının da yolunu açacak. Sizce Mars'ta koloniler kurulduğunda yönetimi nasıl gerçekleştirilecek?
Geçmişte uzay çalışmaları, hükümetlerin rekabet ettiği bir bilim alanı olarak göze çarpıyordu. Son yıllarda ise özel teşebbüslerin çalışmaları hız kazanırken, NASA, ESA ve JAXA gibi kurumların da faaliyetlerinde artış görülüyor.
2021 yılında planlanmış çok sayıda Mars seyahati, Ay görevleri ve daha pek çok uzayda gerçekleştirilecek çalışma bulunuyor. Bu çalışmaların çerçevelerinin çizilmesi ve temel kurallarının belirlenmesi ise bambaşka bir macera olarak göze çarpıyor.
Galaktik hükümet gerçek olur mu
Uzay çalışmalarının belki birkaç yıl sonraki amacı koloniler kurmak değil ancak uzun vadeli planlar arasında başta Mars olmak üzere gezegenlere kurulacak koloniler ve asteroid madenciliği kesinlikle yer alıyor. Bu keşiflerin nasıl yönetileceği ise şimdiden bir tartışma konusu.
SpaceX CEO'su Elon Musk, bilinen en önemli uzay öncülerinden de biri. Hatta daha önce de kendisinin Mars kolonisinin yönetimi hakkında fikirlerini öğrenme fırsatı bulmuştuk. Musk şimdiden uzay kanunları için altyapıyı hazırlayanlardan da biri olarak öne çıkıyor.
Spacex'in Starlink kullanıcı sözleşmesinde, Mars'ın "özgür bir gezegen" olarak tanınması gerektiği ve Dünya-merkezli hükümetlerin Marslı aktiviteleri üzerinde bir karar yetkisinin olmadığı belirtilmişti.
Mars'ta Marslı gibi yapmak
Peki Mars'ta yaşanabilecek olası anlaşmazlıklar nasıl çözülecek? Starlink'in kullanıcı sözleşmesine göre anlaşmazlıklar kendini yönetme ilkesiyle çözülecek. İyi niyetle kurulacak olan bu sistem, Mars yerleşimlerinde geçerli olacak.
Uluslararası hukuk şirketi olan Hogan Lovells'ten Randy Segal'a göre Mars'ta kanunlar olması kötü bir fikir değil. Günümüz dünyasında pek çok ülkenin haklar ve düzenlemeler konusunda kendi içinde rekabet halinde olduğunu söyleyen Segal'a göre Musk, yasalar üzerinde kafa patlatarak aslında kimsenin bakmadığı bir alanda düşünüyor.
Segal'in görüşüne göre biri Mars'ta koloniler kurduğu zaman Mars'ın kendi kanunları olmalı. Herkesin Mars üzerinde söz sahibi olmaya çalışmasındansa birinin sorumluluk alması oldukça önemli bir nokta.
Mars Anayasası
Dünya'dan insanları Mars'a götürürken Mars için de kurallar koyulması gerekiyor. Haliyle bu kurallar her ülke için ayrı ayrı belirlenmek yerine tek bir kural seti olabilir. Benzer bir durum Uluslararası Uzay İstasyonu gibi çalışmalarda da geçerli. Hangi ülkeden olursa olsun astronotlar ve kozmonotlar aynı kurallara uyuyor.
Peki bu kurallara ne isim verilecek? Mars yönergesi? Mars anayasası? Aslında bu kurallara istenilen her şey denebilir. Koloni kullanım şartları bile dense aynı yaptırım gücüne sahip olacaktır, zira Mars ülkelerin egemenlik alanının dışında. Haliyle bu kuralların üstünde bir kanun ya da kural yapıcı yok.
Segal, konsept olarak düşünüldüğünde çok fazla habercinin Musk'ın ne dediğine odaklandığını söylerken, temelde düşünülmesi gereken noktanın da Mars için birden fazla kural olması durumunda ne olacağını değerlendirmek olduğunu söyledi.
Bizim bir galaktik uygarlık vardı, o ne oldu
En yalın haliyle baktığımızda önümüzde 3 farklı senaryo yer alıyor. Bunlardan ilkinde ülkelerin bölgeleri olması ve bu bölgelerde ülkelerin yasalarının etkili olması senaryosu. Bir nevi Amerika'nın kolonileştirilmesi vol. 2 senaryosu yani.
İkinci alternatif ise kolonicilerin, bu örnekte Musk'ın, aynı zamanda kural koyucu olması. Bu da ortaya farklı bir senaryo çıkarıyor: Mars'ın tamamı hakkında karar verebilir mi? Yoksa farklı koloniciler kendi kolonileri için mi kural koyacak?
Son senaryo ise daha şimdiden Dünya üzerinde Mars kurallarının yazılması. Bunu ülkeler ya da özel seçilmiş kurullar gerçekleştirebilir. Böylece anayasası burada yazılsa da gezegen çapında geçerli Mars kanunları belirlenmiş olabilir.
Artemis'e yenileme
Sydney Üniversitesi'nden Hukuk Profesörü olan Donald Rothwell de 1967 yılında NASA sponsorluğunda hazırlanan Artemis sözleşmesinin yenilenmesi gerektiğini ifade ediyor. Bu anlaşma temelde uzay çalışmalarının yasal ve etik sınırlarını çizen ve ajanslar arasında bir uzlaşma belirten bir anlaşma idi. Benzer bir durum diğer çalışmalar için de geçerli olabilir.
Rothwell ayrıca halihazırda anlaşma şartlarına göre çalışan SpaceX ve Blue Origin gibi firmaların daha şimdiden anlaşma şartlarını zorlamaya başladığını söylüyor. ABD merkezli bu firmalar, şu anda ABD'nin uluslararası yasa ve anlaşmalara uygun olarak yaptığı ulusal yasalara göre hareket ediyor.
Sonuç olarak Mars ve Ay başta olmak üzere uzayla ilgili olarak yapılacak olan çalışmalar, gelecekte bu soruların daha geniş kitlelerce cevaplanmasının da yolunu açacak. Sizce Mars'ta koloniler kurulduğunda yönetimi nasıl gerçekleştirilecek?
