Pîr Sultan Abdal asıl adı Haydar olan, 16. yüzyılda yaşamış, Alevi-Türk halk şairi ve ozanıdır.
[KRSAG=https://forum.mevsim.org/makale/pir.jpg]Pîr Sultan Abdal[/KRSAG]
Tarihi kaynaklarda hakkında bilgi bulunmamaktadır. Yaşamının büyük bölümü Sivas'ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır bucağına bağlı Banaz köyünde geçtiği tahmin edilmektedir. I. Süleyman ile İran Şahı I. Tâhmasb zamanında yaşadı. İran şahının tahriki ile Osmanlı Devleti aleyhine olan isyana katıldığı ve İran lehine casusluk yaptığı gerekçesi ile Hızır Paşa tarafından Sivas'ta asıldı. İdam edilerek ölen Pîr Sultan Abdal'ın ölümünün, 1547-1551 ya da 1587-1590 yılları arasındaki bir tarih olduğu sanılmaktadır. Ayrıca Pîr Sultan Abdal, şiirlerinde Allah, İslam Peygamberi Muhammed, Ali, On İki İmam ve Ehl-i Beyt sevgisini sıkça işlemiştir. Ayrıca sosyal konulara da yer vermiş ve bunları birer sosyal uyarı niteliğinde işlemiştir. Çoğu şiirini nefes tarzında yazmıştır. Alevi bir şair olduğundan Hak-Muhammed-Ali motifini kullanmıştır. Alevi geleneklerine bağlı bir dergâh ortamında yetişmiştir. Alevi ekolü tekke eğitiminin etkisiyle insanlar arasında bu yola çağıran bir şahıs olmuştur. Medrese öğrenimini Erdebil'de görmesine rağmen, diğer bazı halk şairlerinin tersine, Divan Edebiyatı'ndan hiç etkilenmemiştir.
Pîr Sultan Abdal, Aleviler arasında Yedi Ulular olarak bilinen Yedi Ulu Ozan'dan birisidir. Genellikle Osmanlı bürokrasisine karşı tutumuyla bilinir. Deyişlerinde eski Türk kültürünü ve Alevi inancını yansıtır. Ölümünün ve deyişlerinin etkisiyle kolektif bir bilinç oluşmuş, onun adına birçok şiir, söz, anı oluşturulmuştur. Anadolu halk kültürünün yaşayan bir ögesi olarak görülmüştür.
İmam Cafer mezhebine uyarız'', ''Kabe'nin yapısı bina yapısı / İman etse asilerin hepisi / Beş vakit okunur Ayetü'l-kürsi'' , ''Kur'an'ın kilidi İhlas-ı şerif'' , ''Şeriat göğe çekildi / Alem zulm ile yıkıldı.'' gibi beyitlerinden inancına dair görüşleri anlaşılmaktadır.
Çeke sancağı götüre / Şah İstanbul'a otura / Frenk'ten yessir getire / Horasan'da sala bir gün" beytiyle Safevî şahı taraftarı olduğunu dile getirmiştir. "Kangı kitapta var ol Ömer Osman / Kur'an'da okunan Ali değil mi?" beytiyle Ömer ve Osman'ın kitapta yeri olmadığını ifade etmiştir.
Sivas'ın Hafik ilçesinin Sofular köyünde yaşayan Pir Sultan'ın adını duyup ondan feyiz alan daha sonra Sivas Valisi olan Hızır Paşa tarafından idam edilmiştir. "Çeke sancağı götüre, Şah İstanbul’a otura" mısralarıyla Safevî Devleti taraftarlığı yapması ve bu yöndeki çabalarının idam edilmesine sebep olması muhtemeldir.
| Yaşamı |
Tarihi kaynaklarda hakkında bilgi bulunmamaktadır. Yaşamının büyük bölümü Sivas'ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır bucağına bağlı Banaz köyünde geçtiği tahmin edilmektedir. I. Süleyman ile İran Şahı I. Tâhmasb zamanında yaşadı. İran şahının tahriki ile Osmanlı Devleti aleyhine olan isyana katıldığı ve İran lehine casusluk yaptığı gerekçesi ile Hızır Paşa tarafından Sivas'ta asıldı. İdam edilerek ölen Pîr Sultan Abdal'ın ölümünün, 1547-1551 ya da 1587-1590 yılları arasındaki bir tarih olduğu sanılmaktadır. Ayrıca Pîr Sultan Abdal, şiirlerinde Allah, İslam Peygamberi Muhammed, Ali, On İki İmam ve Ehl-i Beyt sevgisini sıkça işlemiştir. Ayrıca sosyal konulara da yer vermiş ve bunları birer sosyal uyarı niteliğinde işlemiştir. Çoğu şiirini nefes tarzında yazmıştır. Alevi bir şair olduğundan Hak-Muhammed-Ali motifini kullanmıştır. Alevi geleneklerine bağlı bir dergâh ortamında yetişmiştir. Alevi ekolü tekke eğitiminin etkisiyle insanlar arasında bu yola çağıran bir şahıs olmuştur. Medrese öğrenimini Erdebil'de görmesine rağmen, diğer bazı halk şairlerinin tersine, Divan Edebiyatı'ndan hiç etkilenmemiştir.
Pîr Sultan Abdal, Aleviler arasında Yedi Ulular olarak bilinen Yedi Ulu Ozan'dan birisidir. Genellikle Osmanlı bürokrasisine karşı tutumuyla bilinir. Deyişlerinde eski Türk kültürünü ve Alevi inancını yansıtır. Ölümünün ve deyişlerinin etkisiyle kolektif bir bilinç oluşmuş, onun adına birçok şiir, söz, anı oluşturulmuştur. Anadolu halk kültürünün yaşayan bir ögesi olarak görülmüştür.
| Görüşleri |
Çeke sancağı götüre / Şah İstanbul'a otura / Frenk'ten yessir getire / Horasan'da sala bir gün" beytiyle Safevî şahı taraftarı olduğunu dile getirmiştir. "Kangı kitapta var ol Ömer Osman / Kur'an'da okunan Ali değil mi?" beytiyle Ömer ve Osman'ın kitapta yeri olmadığını ifade etmiştir.
| İdamı |
| Hakkında yapılan araştırma ve çalışmalar |
Sadeddin Nüzhet Ergun, Pîr Sultan Abdal (1929)
Abdülbaki Gölpınarlı ve Pertev Naili Boratav, Pîr Sultan Abdal (1943)
Ali Balım, Pîr Sultan Abdal, Hayatı ve Şiirleri (1957)
Cevdet Kudret, Halk Şiirinde Üç Büyükler II: Pîr Sultan Abdal (1965)
Erol Toy, Pîr Sultan Abdal adlı tiyatro oyunu (1969)
Cahit Öztelli, Pîr Sultan Abdal - Bütün Şiirleri (1971)
Memet Fuat, Pir Sultan (1977)
Sabahattin Eyüboğlu, Pîr Sultan Abdal (1977)
Asım Bezirci, Pir Sultan - Yaşamı, Kişiliği, Sanatı, Etkisi, Bütün Şiirleri (1986)
Mehmet Bayrak, Pîr Sultan Abdal (1986)
Muzaffer Uyguner, Pîr Sultan Abdal - Yaşamı, Sanatı, Şiirlerinden Seçmeler (1989)
Orhan Ural, Pîr Sultan Abdal (1990)
Battal Pehlivan, Pîr Sultan Abdal (1993)
Zeki Büyüktanır, Pîr Sultan Abdal Destanı (1994)
Memet Fuat, Pîr Sultan Abdal Yaşamı Sanatçı Kişiliği Yapıtları (2001)
Esat Korkmaz, Pîr Sultan Abdal - Üçüncü Ölmem Bu Hain (2005)
Gürbüz Şimşek Pîr Sultan Abdal Ocagı ve Savunması (2012)
Ali Haydar Avcı, Osmanlı Gizli Tarihinde Pîr Sultan Abdal ve Bütün Deyişleri (2006)
Ali Haydar Avcı, Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler
Öner Yağcı, Pîr Sultan Abdal - Yaşamı ve Bütün Şiirleri
Haydar Kaya, Pîr Sultan Abdal - Yaşamı, Sanatı, Yapıtları
Aytekin Özen, Susmayan Nefes - Pîr Sultan Abdal adlı tiyatro oyunu (2007-2008) (2008-2009 sezonunda sahnelenmeye devam etmektedir)
İbrahim Aslanoğlu, Pir Sultan Abdallar
Ahmet Özdemir, Pîr Sultan Abdal (2008)
Hasan Aktaş, Yeni Türk Şiirinde Pîr Sultan Abdal Okulu ve Misyonu, Yort Savul Yayınları, Edirne, 2006
Hasan Aktaş, Çağdaş Türk Şiirinde Mutasavvıflar, Yort Savul Yayınları, Rize, 2009
Ayrıca, opera sanatçısı ve halk müziği araştırmacısı ve icracısı Ruhi Su, Pir Sultan'ın eserlerinden bazılarını bir albümde toplayarak yorumlamıştır.