Nicelik ve Nitelik Nedir, Ne Demektir?
Nicelik ve nitelik, nesnel gerçekliğin diyalektik materyalist felsefe tarafından ortaya konan birbiriyle sıkıca bağımlı iki yanıdır. Nesnel gerçeklik, belli bir nicelik ve nitelik birliğidir. Sadece niceliksel hiçbir nesne olamayacağı gibi yalnızca niteliksel hiçbir nesne de olamaz.
NİCELİK NEDİR?
Nesnenin ölçme konusu olan yanına nicelik denir. Diyalektik materyalist çözümleme nicelik’le nitelik’in nesnel gerçeğin birbirinden ayrılmaz iki yanı olduğunu açıklamıştır. Nicelikle nitelik bağımlıdırlar, birbirlerine dönüşürler, ayrıştırılamazlar.
Sadece nicel veya yalnızca nitel hiçbir şey yoktur. Soyut kavramlar bile bu bağlantıdan koparılamazlar. Örneğin üç (nicelik) ya kalemdir ya insandır ya elmadır (nitelik); güzel (nitelik) ya az güzeldir ya çok güzeldir veyaha güzeldir (nicelik).
Bilimsel felsefenin bir ustası, en soyut nicelik olan sayıların da bir niteliği bulunduğunu göstermiştir:
Her nesne ve olay, belli bir nitelikle belli bir niceliğin birliğidir. Bu birliğin bozulması o nesne veya olayı diğer bir nesne veya olaya dönüştürür. Bir şeyin neyse o kalması için niteliksel yanıyla niceliksel yanının belli bir oranda birleşmiş, ama birbirlerinden başka olan çok sayıda madde vardır.
İki azotun bir oksijenle birliği güldürücü bir gaz, iki azotun beş oksijenle birliği katı bir kristaldir. Gazın gaz ve kristalin kristal olabilmesi için niceliklerinin nitelikleriyle kurmuş olduğu dengenin bozulmaması gerekir. Bu dengenin bozulması, söz gelimi dört oksijenin eklenmesi veya çıkarılması, gazı kristale ve kristali gaza dönüştürür.
Bu dönüşme için, örneğimizde olduğu gibi niceliğin azalması veya artması da herhalde gerekli değildir, niceliğin toplam olarak aynı kaldığı halde birlikteki dengesel orantısını değiştirmesi de yeter. Örneğin ısıyı mekanik devime veya mekanik devimi ısıya çevirdiğimiz zaman nicelik toplam olarak aynı kaldığı halde nitelik değişmektedir. Ne var ki ısıdan azalan nicelik devime, veya devimden azalan nicelik ısıya eklenmiştir.
Demek ki bir nesnenin neyse o kalması için niteliğiyle niceliği arasındaki dengeyi koruması gerekir, bu denge bozuldu mu o nesne diğer bir nesne olur. Ne var ki bir nesnenin nitelik değiştirmesi için, son örneğimizde olduğu gibi, toplam olarak değişmese bile, herhalde bir nicelik değişimi gereklidir.
Nicelikle niteliğin bağımlı birliğinde temel olan niteliktir, çünkü bir nesne veya olayın az veya çok devamlı bir varlık şekli vardır ve niceliksel olarak değişirken bu niteliksel varlık şeklini belli bir sınıra kadar sürdürür.
Niteliğin değişmesi için niceliğin değişmesi mecburidur, ama her nicelik değişimi nitelik değişimini gerektirmez. Niteliğin değişmesi için niceliğin belli bir sınırı aşacak derecede değişmesi, eş deyişle belli bir nesne veya olayın birliğinde nitelikle ilişkisel dengesini bozacak kadar azalması veya artması gerekir. Örneğin 1-99 ısı dereceleri arasında su niteliğinde olan iki hidrojenle bir oksijen 0 ısı derecesinde buz, 100 ısı derecesinde gaz niteliğine dönüşür.
Bunun gibi, anamalcı (kapitalist N.) bir toplumda toplumcuların sayısı seçmen sayısının yarısına kadar çoğalsa da o toplumumuzun anamalcı kalitesini değiştiremez, seçim sınırı olan seçmen sayısının yarısını aşınca toplumumuzun niteliği değişir ve anamalcı toplum toplumcu toplum olur.
Demek ki belli denge sınırını aşan her nicelik değişimi bir nitelik değişimini mecburi kılar. Ne var ki her nitelik değişimi de yeni nicelik değişimlerine olanak sağlar. Devimin ve gelişmenin temel yasası budur.
NİTELİK NEDİR?
Nesnenin algılama konusu olan yanına nitelik denir. Diyalektik ve tarihsel materyalist felsefede ‘nitelik’ nesne ve olayların varlık biçimidir. Nesne ve olayları neyseler o yapan, başka nesnelerden ve olaylardan ayıran, onları sınırsızca ve sonsuzca çeşitlendiren nitelik’leridir. Her nesne ve olayın niteliksel yanıyla bağımlı olarak bir de niceliksel yanı vardır. Bundan ötürüdür ki nitelik ve nicelik birbirleriyle bağımlıdır. Sadece nitel veya yalnızca nicel olan hiçbir nesne veya olay yoktur.
Özdeş olan nesne ve olaylar arasındaki farklar nicelik farkları (büyük veya küçük elma, dilimlenmiş veya bütün elma vb.) özdeş olmayan nesne ve olaylar arasındaki farklar nitelik farkları (insan, ağaç, kuş, taş vb.)’dır.
Felsefesel nitelik kavramı, konuşma dilindeki nitelik gibi bir değer yargısı taşımaz ve nesne veya olayların özelliklerine indirgenemez; yokluğu o nesne veya olayı neyse o olmaktan çıkaracak olan, nesne veya olayın bütünsel öz yapısını dile getirir. Nicelik değişikliği bir nesne veya olayı belli bir sınıra kadar kendisi olmaktan çıkarmaz, bir elma dilimlere bölünse de gene elmadır.
Ama nitelik değişikliği bir nesne veya olayı kendisi olmaktan çıkartır, bir elma yüksek ısıda kaynatılıp eritilirse elma olmaktan çıkar. Demek ki niceliksel değişme belli bir sınırda niteliksel değişmeyi gerektirir.
NİCELİK İLE NİTELİK ARASINDAKİ İLİŞKİ
Bir nesneyi, bir olguyu, bir olayı veya bir süreci anlayabilmek için onu hem niteliksel hem de niceliksel yanıyla ele almak gerekir. Demek ki söz konusu olan, idealistlerin ve metafizikçilerin yapmış oldukları gibi ya yalnızca nicelikleri veya yalnızca nitelikleri ele almak ve mekanikçi materyalistlerin yapmış oldukları gibi nitelikleri niceliklere indirgemek değil; niceliksel belirtici özelliklerle niteliksel belirtici özellikler arasındaki diyalektik ilişkiyi görmek ve kavramaktır. Niceliklerle nitelikler arasındaki bu sıkı ilişki, hemde devimin kaynağını da açıklar.Devim, herhangi bir nesne veya olguya; idealistlerin, metafizikçilerin, mekanikçi özdekçilerin sandıkları gibi dışarıdan verilmiş değil, içsel (çelişmelerinin N.) değişimlerin ve gelişmelerinin (eş deyişle, niceliksel birikimlerle niteliksel dönüşümlere uğramalarının) ürünüdür. Diyalektik ve tarihsel
materyalizmin kurucularından ve bilimsel felsefenin ustalarından biri şöyle der:
Niceliği niteliğin karşısına koyan ve aralarındaki bağlantıyı kavrayamayan metafizik görüşe karşı diyelektik görüş nicelikle niteliğin koparılamaz sıkı bağımlılığını ortaya koymuştur. Örneğin her nicelik bir niteliği ve her nitelik bir niceliği karşılar. Üç sayısı ya kalemdir ya insandır ya elmadır. Güzel niteliği, ya az güzeldir ya çok güzeldir veyaha güzeldir.
Ne nicelik ne de nitelik birbirleriyle bağımlı kılınmadan hiçbir anlam vermezler. Örneğin her nesne belli bir nicelikte sıvı, belli bir nicelikte katı ve belli bir nicelikte gazdır. Daha açık bir deyişle, her nesne, belli ısı derecelerine göre üç nitelikten birini alabilen, hem katı, hem sıvı, hem gaz olan bir yapıdadır. Nesneleri belli ısı derecelerine göre katı, sıvı veya gaz niteliklerine bürüyen o nesnelerin içerisindeki atomların niceliksel değişimleridir.
Herhangi bir nesne, molekül sayısını değiştirmekle diğer bir nesne olur. Niceliksel değişmeler niteliksel değişmeleri meydana getirir. Doğada ve toplumda her nitelik değişimi bir nicelik değişiminin ürünüdür.
Buna karşı her nitelik değişimi de nispi bir süreklilik görünüşü içinde yeni bir nitelik değişimine doğru yol alan yeni bir nicelik değişimidir. Nicelik ve nitelik, nesnel gerçeğin bağımlı iki yanıdır.
Niceliksiz nitelik olamayacağı gibi niteliksiz nicelik de olamaz. Nicelikle niteliğin ilişkisinde temel olan niteliktir, çünkü bir nesne niceliksel olarak değişirken kalitesini sürdürür. Ancak niceliğin, nitelikle ilişkisel dengesini bozacak kadar artış göstermesi veya azalmasıdır ki yeni bir niteliğe geçiş sağlar.
-Alinti-