Logos Nedir, Ne Demektir?
Logos Nedir?
Logos nedir sorusu logos kavramı lise felsefe dersleri içinde vurgulanmaya başlandığından beri cevabı merakla aranan bir sorudur. Logos nedir sorusunu şöyle cevaplamak mümkündür: Logos, Ussal yasa manasına gelen bir ifadedir. Logos sözcüğü Yunancada usla kavrama anlamındadır ve duyguyla kavrama anlamındaki ‘pathos’ sözcüğü karşılığında kullanılır.
Logos kavramı, Yunanca ‘kavrama’ ve ‘seçme’ anlamlarını veren ‘leg’ kökünden türemiştir. Kök anlamı ile alakalı olarak us ve bu usa dayanan söz, yasa, düzen, bilgi, bilim anlamlarını da dile getirir. Yunanca legein sözcüğü ‘söylemek’ anlamındadır, bu nedenle Hıristiyan ve İslam tanrıbilimcileri ‘logos’ deyimini ‘tanrısal söz’ anlamında kullanmışlardır.
Logos deyimini terimleştiren Antik Çağ Yunanlılarının en seçkin düşünürü Herakleitos’tur. Herakleitos’un dilinde, logos, ‘doğa yasası’dır‘; evrendeki düzenliliği, yasalılığı, uyumu o sağlar. Bundan da öte o, Herakleitos’un açıklıkla belirttiği gibi bir ‘değişme yasası’dır.
Herakleitos onu evrensel değişmenin, devamlı oluşun yasası olarak ileri sürüyor ve bir anlamda tanrısal değişmezliğe karşı çıkıyor. Herakleitos’un vermiş olduğu anlam, Anaksagoras’ın başkavramı olan ‘nous’ anlak, zekâ’dan farlıdır. Nous bir düzenleyici olarak evrenden önce de vardır ve evrene dışarıdan gelir. Logos’sa evrenle birliktedir ve bizzat evrensel oluşun içindedir.
Platon ve Aristoteles logos deyimini ‘mantıksal temel’ anlamında kullanmışlardır. Platon’a göre bilgi, logos’ta temellenir. İdea’lar, hem düşünceler (Yu. Logoi) hem de bu düşüncelerin ilksiz ve sonsuz nesneleridir. Düşünceyle nesne arasındaki özdeşlik bu nedenledir, yani düşünce nesnesine her ikisi de İdealarda temellendiği için idealdir.
Antik Çağ Yunan felsefesinde bu terime tanrısal bir anlam veren Stoacılar olmuştur, onlara göre doğada içkin bulunan tanrısallık koinos logos (Evrensel us)’tur. Yeni-platoncular, özellikle Philon, bu anlamı güçlendirmişler ve onu ‘tanrısal söz’ ve ‘evrensel güç’ deyimleriyle nitelemişlerdir. Hıristiyan tanrıbilimcilerin ‘söz’ anlayışı, Stoa ve yeni-Platoncular yolundan gelmektedir. Hristiyan inancına göre logos, insan kılığına giren İsa’da gerçekleşen ‘tanrısal söz’dür.
Logos, Hristiyan inancında “tanrısal söz” anlamında kullanılmıştır.
Böylelikle ‘evrensel değişirlik yasası’nı söyleyen Herakleitos’un başkavramı logos, tam karşıt bir anlama dönüşmüş olmaktadır. Her şey akar, geçer, değişir der Herakleitos; evrende kalıcı olan hiçbir şey yoktur. Bu devamlı evrensel değişirlik logos’ça düzenlenmiştir, ‘logos’ kanununa göre olup bitmektedir.
Orta Çağ skolastiği, özellikle Augustinus, logos kavramını ‘tanrısal ışık (eş deyişle bilgi kaynağı, yani bizzat tanrı) anlamında kullanır. Hegel vb. Gibi yeni idealistlerin evrensel us, evren ruhu, saltık düşünce, kavram vb. Gibi deyimlerle bizzat tanrı’yı dile getirirler.
(Logos, veya nous vb. Denilen şey, doğa yasalarıdır. Evreni yönettiği zannedilen ve tanrı dedikleri şey de esasında doğa yasalarıdır. Doğa yasaları, idealistlerin dediği gibi soyuttur, insan düşüncesinden bağımsız olduğu gibi evrenden de bağımsızdır, öncesiz-sonrasızdır, tıpkı tanrı gibi. Ama özdekçilerin dediği gibi de ne Tanrı’dır ne de tanrısaldır. Bu, idealizmle materyalizmin sentezidir, bu, felsefede bir devrimdir.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım