1) Anlatım
Herhangi bir konu üstünde konuşurken ya da bir konu üzerine yazarken, belli bir gayeyi hayata geçirmek isteriz. Bu gaye, bizi dinlemekte ya da okumakta olanlara bilgi vermek, onları nda bizim gibi düşünmelerini, belli bir olay içinde yaşamalarını sağlamak olabilir.
Duygu ve düşüncelerimizi hedefimize uygun olarak dil ve anlatım kuralları içerisinde ifade etmeye "anlatım" denir.
Ayrıca bakınız: İyi, güzel, doğru, başarılı bir yazılı anlatımın fonksiyonları: (Açıklık, duruluk, sadelik, yalınlık, özlülük, özgünlük, duruluk, doğallık)
2) Anlatıma Hazırlık
Neyi, niçin ve nasıl anlatmak gerekli olduğu üstünde düşünmeden konuşmak ve yazmak tutarlı olmaz. Kişi hem konuşurken hem de yazarken düşünerek hareket etmek zorundadır. Aksi halde konudan uzaklaşabilir, amacını dışına çıkabilir ve konu ile anlatım şekli birbirine ters düşebilir. Bu da sözlü ve yazılı anlatımda ki başarıyı engeller.
Dipnot Koyma: Yazıda geçen herhangi bir söz veya sözcükle alakalı olarak sayfa altına koyan aydınlatıcı, ek bilgiler içeren veya kaynak belirten açıklamaya dipnot denir. Yazımızı yazarken kendi birikimlerimizle beraber başka kaynaklardan da yararlanırız. Bu kaynakları sayfaların altında dipnot olarak belirtiriz. Bu dipnotlar yazının rasgele değil, kaynaklardan faydalanarak bir emek sonucu hazırlandığını gösterir.
Dipnot Koymanın Amaçları:
Yazıda savunulan görüş ve düşüncelerin doğrulunu desteklemek
Bilgilerin kaynağını göstererek, yazanı n katkısını ortaya koymak,
Bilgilerin doğruluk ve güvenirliği ile alakalı olarak okuyucuya tecrübe olanağı vermek,
İlgili konularda yazmak isteyenlere müracaat olanağı sağlamak.
Metinde yapı: Her yazı kendi düzeni, teması ve ifade şekliyle kendi bünyesinde anlamı olan organik bir birliktir.
Metinde yer alan kelimeler, kelime grupları ve cümleler anlatım bütünlüğünün oluşmasını sağlamayı başaran ögelerdir. Bu ögeler anlamlı bir bütün olarak paragrafları oluşturmuş ve paragraflarda metinde anlamlı bir bütün sağlayacak şekilde bir araya getirilmiştir.
Seçilen sözcükler, kullanılacak olan ifadeler, hedef kitleye ve metnin yazılış amacına uygun olmak durumundadır. Toplanan bilgiler ve kişisel tecrübeler de yine hedef kitleye ve metnin yazılış amacına göre düzenlenmelidir.
Metinlerde özelden genele gidilebileceğ i gibi genelden özele de gidilebilir. Ancak tutarlı bir sıra ve derecelendirmenin bulunması gerekir. Ana düşünce etrafında birleşen yardımcı düşünce, bilgi tecrübe ve örnekler sebep-sonuç ilişkisine göre düzenlenmelidir.
Gözlem: Ayrıntıları fark etmeyi sağlar. İyi bir gözlemci olan yazar, bu detayları okuyucuya da hissettirir.
Gözlemlerin etkin olduğu anlatımlarda görsel ögeler öne çıkarılarak betimlemeler yapılır, akla ve düşünceye hitap eden anlatımlarda ise açıklamalı ve tartışmacı bir anlatım yapılır.
Özet Çıkarma: Bir yazıyı veya yapıtı manasını yitirmeden belli bir oranda daraltıp küçültmeye denir.
Özetleme, okunan bir yapıtın bellekte rasgele kalan detayları olmadığı gibi, yapıtın kimi yerlerinden gelişigüzel alınmış cümleler topluluğuda değildir. Özetleme önemliyi önemsizden alıp özetleme işidir.
Not: Anlatıma hazırlık aşamasında bilgi toplamak, deneyimlerimizi topladığımız bilgilerle zenginleştirmek, düşüncelerimizi gruplandırmak, anlatımı türünün okuyucu ve dinleyici üstündeki etkisini belirlemek gerekir. Bilgi toplamak için okumak, araştırmak, not almak, özet çıkarmak, alıntı yapmak gerekir.
3) Anlatımda Tema ve Konu
Konu: Her yapıtın bir temeli her fikrin bir dayen temelğı var ise, her yazınında muhakkak bir konusu vardır. Yazı yazmaya karar veren kişi için, her varlık, her olay, her düşünce, her mesele kısacası her şey kompozisyon konusu olabilir.
Üzerinde söz söylenilen, fikir sürdürülen yazı yazılan herhangi bir olay, düşünce ya da duruma denir.
Tema: Şiirde meyden temel getirilen duygu, düşünce ve hayale denir. Konudan hareketle yansıtılmak istenilen duygu hali şiirin bütününe sindirilir.
Ana Fikir: Okuyucuya iletilmek istenilen düşüncedir. Yazarın, bir konuyu okuyucuya aktarma amacı ile yazmış olduğu yazının omurgasıdır.
Başlık: Yazı başlığı o yazıda işlenilmesi düşünülen en temel fikrin aynasıdır. Yazı başlığı okuyanların ilgisini çekmeli, onlara tesir etmelidir. Okuyucu başlığa bakınca yazının nelerden söz edebileceğini kestirebilmelidir.
Tema ve Konu arasındaki ilişki:
Tema, sınırlandırılıp somutlaştırılarak "konu" haline getirilir.
Tema daha genel, konu ise daha özel ve somuttur.
Konu görmek ve izlemekle algılen temelbilirken tema daha çok kavranılır.
Not: Anlatım türü (şiir, hikaye, fıkra, makale ...) dil ve konu işlenecek temaya göre düzenlenir.
4) Anlatımda Sınırlandırma:
Anlatıcını tavrı ve amacı, temanın sırlandırılmasında etkilidir. Yazar, soyut temaları kişi, zaman, ifade, anlatım şekli, mekan, bağlam gibi yollarla somut şekle getirir. Yani anlatılan olay, kişiler, zaman ve anlatılanlarla sınırlandırılır.
5) Anlatımın ve Anlatıcının Amacı:
Üslup: İfade tarzı. Sanatçının duyuş, düşünüş ayrılığı. Her şair ve yazarın kendine göre bir üslubu vardır.
Anlatımda üslup, amaca ve muhataba göre değiştirilir; çünkü iletişim kurulan kişi yani alıcının durumuna göre ve göndericinin amcına göre iletişim kanalında değişiklik yapılabilir.
Bir konu herhangi bir amaçla yazılmışsa anlatım biçimide bu amaca göre şekillenir.
Örnek:
6) Anlatımda Anlatıcının Tavrı:
Aynı temada ortaya konulan metinlerin farklı olmasının sebebi, her sanatçının bakış açısının ve ifade tarzının farklı olmasıdır. Ayrıca değişen zaman ve mekan, insanların düşüncelerinin farklılaşması, aynı temanın farklı tarzlarda yorumlanmasını da beraberinde getirir.
Yazarlar eserlerinde kişiden kişiye değişmeyen, kanıtlanabilen nesnel yargılar kullanabileceği gibi; kişisel düşüncelerini ve duygularının ifade edeceği öznel yargılara başvurabilir.
Not: İletişimde anlatıcı ile anlatılan nesne veya konu arasındaki ilişki anlatımım öznel veya nesnel, doğrudan veya dolaylı, somut veya soyut olması bakımından anlatımı etkliler.
7) Anlatımım Özellikleri
Duygu ve düşüncelerin açık ve net bir biçimde anlatılması gerekir. Anlatılacak hâl ve olay, betimlenecek görüş ve sezgi, dile getirilecek duygu ve düşünce anlatıcının zihninde açık ve net biçimde belirlenmelidir. Anlatılacak, betimlenecek hususlar, dilin bilinen ve kabul gören kurallarına uyularak düzenlenmek zorundadır.
Akıcı bir metinde cümleler, lüzumsuz ve anlaşılması güç ifadelerden arındığı için metnin anlaşılması daha kolaydır.
Yalın bir metinde ifadenin sade, gösterişsiz, kısa ve kesin olması metni okuyan herkezin anlamasını sağlar.
Not: Söylenişi zor seslerin kullanılması, ses seviyesinde, arka arkaya sert ve yumuşak hecelerden oluşmuş sözcüklerin kullanılması sözcük seviyesinde; sözcük tekrarları ve aynı anlama gelen sözcüklerin bir arda kullanılması, cümle seviyesinde; cümlelerin dil ve düşünüş yönünden sağlam bir bütünlük oluşturması paragraf seviyesinde akıcılığı bozar. Açık olmayan yazılarda anlatım kapalıdır.
8) Anlatımın Oluşumu
Bir metinde dil öğelerinin dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine "bağlaşıklık" (dil bilgisi bağlantısı) denir.
Ya biz yolumuz - un son-u-n-a var-madan gece olursa!
Verilen cümledeki dil öğeleri dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesiyle bağlaşıklık sağlanmıştır.
Bir metin sadece dil bilgisi kurallarına göre düzenlenmez. Dil öğelerinin ifade ettikleri husus ve durumlar arasında anlam bağıntıları da vardır. Bu anlam bağıntılarına bağdaşıklık denir. Kelimelerin yeni bir anlam ifade etmek için yan yana getirerek oluşturmuş olduğu söz gruplarına bağdaştırma denir.
Dil birer birer kelimelerle konuşulmaz. Bir kavramı anlatması için birden çok kelime yan yana getirilerek bir şey anlatılır. "Ben dergiye yetiştirmek için gün boyu evde güçlükle bir hikaye yazdım"cümlesindeki dil öğeleri (Ben, dergi, yetiştirmek, için, gün boyu, ev, güçlükle, bir hikaye, yazmak) arasında anlam ilişkisi vardır. "Hikaye "yazılan bir şeydir. Bir "yer"de kaleme alınır örneğin "ev"de. Öylesine de yazılabilir bir yere "yetiştirmek için "de yazılabilir. Yetiş tirilecek yer bit matbaa, arkadaş, öğretmen, okulda olabilir bir "dergi" de olabilir. Yazarken "güçlük"da çekilebilir, kolaycada yazılabilir. İşte bu cümleyi oluşturan on bir kelimenin bir merkezde anlamlanmasına "bağdaştırma" denir.
Bağdaştırmalar, dilde yaygın olarak kullanılacak olan ifadelerle oluşabildiği gibi birbiriyle uyuşmayan kelimelerden de oluşabilir.
9) Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması
İletişime katılan ögeler (gönderici, alıcı, ileti, kanal, bağlam) alıcıda uyandırılmak istenen etki (konu, tema) ve anlatıcının konu veya nesne karşısındaki tavrı (üslup, anlatım) anlatım türünü belirler.
Bir anlatımda amacımız heyecanlandırmak ise o şeyi olay veya olaylar yoluyla okuyanları adeta olayı yaşayacak bir şekilde hikâye ederiz. Okuyanları bir hayal vasıtasıyla ilişkilendirmek, o şeyi gözleri önünde canlandırmak istiyorsak, sanatlı, imâlı ifade kullanarak onu bir tablo gibi canlandırarak betimleriz. Amacımız bilgi vermek ise sanatsız ve açık bir ifadeyle doğrudan doğruya anlatma yolunu tercih ederiz. Verilen bilgi ve haberler konusunda okuyanları inandırmak istiyorsak amacımızı ispat ve delillerle ifade ederiz.
-Alinti-
Herhangi bir konu üstünde konuşurken ya da bir konu üzerine yazarken, belli bir gayeyi hayata geçirmek isteriz. Bu gaye, bizi dinlemekte ya da okumakta olanlara bilgi vermek, onları nda bizim gibi düşünmelerini, belli bir olay içinde yaşamalarını sağlamak olabilir.
Duygu ve düşüncelerimizi hedefimize uygun olarak dil ve anlatım kuralları içerisinde ifade etmeye "anlatım" denir.
Ayrıca bakınız: İyi, güzel, doğru, başarılı bir yazılı anlatımın fonksiyonları: (Açıklık, duruluk, sadelik, yalınlık, özlülük, özgünlük, duruluk, doğallık)
2) Anlatıma Hazırlık
Neyi, niçin ve nasıl anlatmak gerekli olduğu üstünde düşünmeden konuşmak ve yazmak tutarlı olmaz. Kişi hem konuşurken hem de yazarken düşünerek hareket etmek zorundadır. Aksi halde konudan uzaklaşabilir, amacını dışına çıkabilir ve konu ile anlatım şekli birbirine ters düşebilir. Bu da sözlü ve yazılı anlatımda ki başarıyı engeller.
Dipnot Koyma: Yazıda geçen herhangi bir söz veya sözcükle alakalı olarak sayfa altına koyan aydınlatıcı, ek bilgiler içeren veya kaynak belirten açıklamaya dipnot denir. Yazımızı yazarken kendi birikimlerimizle beraber başka kaynaklardan da yararlanırız. Bu kaynakları sayfaların altında dipnot olarak belirtiriz. Bu dipnotlar yazının rasgele değil, kaynaklardan faydalanarak bir emek sonucu hazırlandığını gösterir.
Dipnot Koymanın Amaçları:
Yazıda savunulan görüş ve düşüncelerin doğrulunu desteklemek
Bilgilerin kaynağını göstererek, yazanı n katkısını ortaya koymak,
Bilgilerin doğruluk ve güvenirliği ile alakalı olarak okuyucuya tecrübe olanağı vermek,
İlgili konularda yazmak isteyenlere müracaat olanağı sağlamak.
Metinde yapı: Her yazı kendi düzeni, teması ve ifade şekliyle kendi bünyesinde anlamı olan organik bir birliktir.
Metinde yer alan kelimeler, kelime grupları ve cümleler anlatım bütünlüğünün oluşmasını sağlamayı başaran ögelerdir. Bu ögeler anlamlı bir bütün olarak paragrafları oluşturmuş ve paragraflarda metinde anlamlı bir bütün sağlayacak şekilde bir araya getirilmiştir.
Seçilen sözcükler, kullanılacak olan ifadeler, hedef kitleye ve metnin yazılış amacına uygun olmak durumundadır. Toplanan bilgiler ve kişisel tecrübeler de yine hedef kitleye ve metnin yazılış amacına göre düzenlenmelidir.
Metinlerde özelden genele gidilebileceğ i gibi genelden özele de gidilebilir. Ancak tutarlı bir sıra ve derecelendirmenin bulunması gerekir. Ana düşünce etrafında birleşen yardımcı düşünce, bilgi tecrübe ve örnekler sebep-sonuç ilişkisine göre düzenlenmelidir.
Gözlem: Ayrıntıları fark etmeyi sağlar. İyi bir gözlemci olan yazar, bu detayları okuyucuya da hissettirir.
Gözlemlerin etkin olduğu anlatımlarda görsel ögeler öne çıkarılarak betimlemeler yapılır, akla ve düşünceye hitap eden anlatımlarda ise açıklamalı ve tartışmacı bir anlatım yapılır.
Özet Çıkarma: Bir yazıyı veya yapıtı manasını yitirmeden belli bir oranda daraltıp küçültmeye denir.
Özetleme, okunan bir yapıtın bellekte rasgele kalan detayları olmadığı gibi, yapıtın kimi yerlerinden gelişigüzel alınmış cümleler topluluğuda değildir. Özetleme önemliyi önemsizden alıp özetleme işidir.
Not: Anlatıma hazırlık aşamasında bilgi toplamak, deneyimlerimizi topladığımız bilgilerle zenginleştirmek, düşüncelerimizi gruplandırmak, anlatımı türünün okuyucu ve dinleyici üstündeki etkisini belirlemek gerekir. Bilgi toplamak için okumak, araştırmak, not almak, özet çıkarmak, alıntı yapmak gerekir.
3) Anlatımda Tema ve Konu
Konu: Her yapıtın bir temeli her fikrin bir dayen temelğı var ise, her yazınında muhakkak bir konusu vardır. Yazı yazmaya karar veren kişi için, her varlık, her olay, her düşünce, her mesele kısacası her şey kompozisyon konusu olabilir.
Üzerinde söz söylenilen, fikir sürdürülen yazı yazılan herhangi bir olay, düşünce ya da duruma denir.
Tema: Şiirde meyden temel getirilen duygu, düşünce ve hayale denir. Konudan hareketle yansıtılmak istenilen duygu hali şiirin bütününe sindirilir.
Ana Fikir: Okuyucuya iletilmek istenilen düşüncedir. Yazarın, bir konuyu okuyucuya aktarma amacı ile yazmış olduğu yazının omurgasıdır.
Başlık: Yazı başlığı o yazıda işlenilmesi düşünülen en temel fikrin aynasıdır. Yazı başlığı okuyanların ilgisini çekmeli, onlara tesir etmelidir. Okuyucu başlığa bakınca yazının nelerden söz edebileceğini kestirebilmelidir.
Tema ve Konu arasındaki ilişki:
Tema, sınırlandırılıp somutlaştırılarak "konu" haline getirilir.
Tema daha genel, konu ise daha özel ve somuttur.
Konu görmek ve izlemekle algılen temelbilirken tema daha çok kavranılır.
Not: Anlatım türü (şiir, hikaye, fıkra, makale ...) dil ve konu işlenecek temaya göre düzenlenir.
4) Anlatımda Sınırlandırma:
Anlatıcını tavrı ve amacı, temanın sırlandırılmasında etkilidir. Yazar, soyut temaları kişi, zaman, ifade, anlatım şekli, mekan, bağlam gibi yollarla somut şekle getirir. Yani anlatılan olay, kişiler, zaman ve anlatılanlarla sınırlandırılır.
Örnek:
Anadolu'da Dini - Tasavvufi Türk Edebiyatı
Anadolu'da dini-tasavvufi Türk Edebiyatının bellibaşlı mutasavvufları
13. Yy'ın bellibaşlı mutasavvufları
Yunus Emre
Yunus Emre'nin şirlerinde hoşgörü
Anadolu'da Dini - Tasavvufi Türk Edebiyatı
Anadolu'da dini-tasavvufi Türk Edebiyatının bellibaşlı mutasavvufları
13. Yy'ın bellibaşlı mutasavvufları
Yunus Emre
Yunus Emre'nin şirlerinde hoşgörü
5) Anlatımın ve Anlatıcının Amacı:
Üslup: İfade tarzı. Sanatçının duyuş, düşünüş ayrılığı. Her şair ve yazarın kendine göre bir üslubu vardır.
Anlatımda üslup, amaca ve muhataba göre değiştirilir; çünkü iletişim kurulan kişi yani alıcının durumuna göre ve göndericinin amcına göre iletişim kanalında değişiklik yapılabilir.
Bir konu herhangi bir amaçla yazılmışsa anlatım biçimide bu amaca göre şekillenir.
Örnek:
- Su iki hidrojen bir oksijenden oluşur. Maddenin üç halinden biridir. (bilimsel)
- Su insan hayatının vazgeçilmezlerinden biridir. İnsan hayatında deyimlerin içine kadar bile girmiş olan bu madde hayatın kaynağı kabul edilir. (sanatsal)
- İstanbul un en büyük sorunlarından biri olan su sorunu son yıllarda yapılan çalışmalarla çözüme kavuşturuldu.
6) Anlatımda Anlatıcının Tavrı:
Aynı temada ortaya konulan metinlerin farklı olmasının sebebi, her sanatçının bakış açısının ve ifade tarzının farklı olmasıdır. Ayrıca değişen zaman ve mekan, insanların düşüncelerinin farklılaşması, aynı temanın farklı tarzlarda yorumlanmasını da beraberinde getirir.
Yazarlar eserlerinde kişiden kişiye değişmeyen, kanıtlanabilen nesnel yargılar kullanabileceği gibi; kişisel düşüncelerini ve duygularının ifade edeceği öznel yargılara başvurabilir.
Yazarın başkasından öğrendiklerini, duyduklarını ifade etmek amacıyla gerçekleştirdiği anlatım dolaylı anlatım, kendi gözlemlerini ve deneyimlerini dile getirdiği her düzeydeki anlatım ise doğrudan anlatımdır.
Yazarın metinde somut veya soyut kelimeler kullanması anlatımda somut veya soyut olması bakımından anlatımı etkiler. Somut anlatım daha çok bilimsel, soyut anlatım ise daha çok felsefi metinlerde kullanılır.
Anlatıcının duyu organlarıyla anlatımı somut anlatım özelliği kazanır, bunların dışında ki anlatıcının başkalarından işittiği veya deneyimlerini ifade ettiği anlatım ise soyut anlatım özelliği kazanır.
Not: İletişimde anlatıcı ile anlatılan nesne veya konu arasındaki ilişki anlatımım öznel veya nesnel, doğrudan veya dolaylı, somut veya soyut olması bakımından anlatımı etkliler.
7) Anlatımım Özellikleri
Duygu ve düşüncelerin açık ve net bir biçimde anlatılması gerekir. Anlatılacak hâl ve olay, betimlenecek görüş ve sezgi, dile getirilecek duygu ve düşünce anlatıcının zihninde açık ve net biçimde belirlenmelidir. Anlatılacak, betimlenecek hususlar, dilin bilinen ve kabul gören kurallarına uyularak düzenlenmek zorundadır.
Akıcı bir metinde cümleler, lüzumsuz ve anlaşılması güç ifadelerden arındığı için metnin anlaşılması daha kolaydır.
Yalın bir metinde ifadenin sade, gösterişsiz, kısa ve kesin olması metni okuyan herkezin anlamasını sağlar.
Not: Söylenişi zor seslerin kullanılması, ses seviyesinde, arka arkaya sert ve yumuşak hecelerden oluşmuş sözcüklerin kullanılması sözcük seviyesinde; sözcük tekrarları ve aynı anlama gelen sözcüklerin bir arda kullanılması, cümle seviyesinde; cümlelerin dil ve düşünüş yönünden sağlam bir bütünlük oluşturması paragraf seviyesinde akıcılığı bozar. Açık olmayan yazılarda anlatım kapalıdır.
8) Anlatımın Oluşumu
Bir metinde dil öğelerinin dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine "bağlaşıklık" (dil bilgisi bağlantısı) denir.
Ya biz yolumuz - un son-u-n-a var-madan gece olursa!
Verilen cümledeki dil öğeleri dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesiyle bağlaşıklık sağlanmıştır.
Bir metin sadece dil bilgisi kurallarına göre düzenlenmez. Dil öğelerinin ifade ettikleri husus ve durumlar arasında anlam bağıntıları da vardır. Bu anlam bağıntılarına bağdaşıklık denir. Kelimelerin yeni bir anlam ifade etmek için yan yana getirerek oluşturmuş olduğu söz gruplarına bağdaştırma denir.
Dil birer birer kelimelerle konuşulmaz. Bir kavramı anlatması için birden çok kelime yan yana getirilerek bir şey anlatılır. "Ben dergiye yetiştirmek için gün boyu evde güçlükle bir hikaye yazdım"cümlesindeki dil öğeleri (Ben, dergi, yetiştirmek, için, gün boyu, ev, güçlükle, bir hikaye, yazmak) arasında anlam ilişkisi vardır. "Hikaye "yazılan bir şeydir. Bir "yer"de kaleme alınır örneğin "ev"de. Öylesine de yazılabilir bir yere "yetiştirmek için "de yazılabilir. Yetiş tirilecek yer bit matbaa, arkadaş, öğretmen, okulda olabilir bir "dergi" de olabilir. Yazarken "güçlük"da çekilebilir, kolaycada yazılabilir. İşte bu cümleyi oluşturan on bir kelimenin bir merkezde anlamlanmasına "bağdaştırma" denir.
Bağdaştırmalar, dilde yaygın olarak kullanılacak olan ifadelerle oluşabildiği gibi birbiriyle uyuşmayan kelimelerden de oluşabilir.
- Çalı demeti -> Alışılmış Bağdaştırma
- Korkunç kıyafet -> Alışılmamış Bağdaştırma
- Ekili tarla -> Alışılmış Bağdaştırma
- Manyak film -> Alışılmamış Bağdaştırma
- Kurumuş göller -> Alışılmış Bağdaştırma
- Masum bir ıssızlık -> Alışılmamış Bağdaştırma
- Arabam sıfırdır bir sorun çıkarmaz.
- Öğrencilerimden üç kişi sıfır aldı.
9) Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması
İletişime katılan ögeler (gönderici, alıcı, ileti, kanal, bağlam) alıcıda uyandırılmak istenen etki (konu, tema) ve anlatıcının konu veya nesne karşısındaki tavrı (üslup, anlatım) anlatım türünü belirler.
Bir anlatımda amacımız heyecanlandırmak ise o şeyi olay veya olaylar yoluyla okuyanları adeta olayı yaşayacak bir şekilde hikâye ederiz. Okuyanları bir hayal vasıtasıyla ilişkilendirmek, o şeyi gözleri önünde canlandırmak istiyorsak, sanatlı, imâlı ifade kullanarak onu bir tablo gibi canlandırarak betimleriz. Amacımız bilgi vermek ise sanatsız ve açık bir ifadeyle doğrudan doğruya anlatma yolunu tercih ederiz. Verilen bilgi ve haberler konusunda okuyanları inandırmak istiyorsak amacımızı ispat ve delillerle ifade ederiz.
-Alinti-