Anadolu Uygarlıkları

  • Konbuyu başlatan Eqe
  • Başlangıç tarihi

Maden devrinde ise Truva, Alişar ve Alacahöyük önemli merkezlerdir.

Tarih Çağlarında Anadolu'da
Kurulan İlk Devletler

Anadolu medeniyetleri
Anadolu, insan yeryüzünde görülmeye baş-ladığı günden itibaren önemli bir coğrafya ol-muştu. Tarih öncesi dönemlerde de Anadolu'da yerleşim merkezleri vardı. M.Ö. II. binde Anadolu'da karşımıza Hattiler çıkmaktadır. Hattiler Hititlere öncülük eden Anadolu' nun "tarih öncesi toplulukları" ndandır. Anadolu'ya coğrafi konumunun geçiş bölgesinde olmasından dolayı, değişik kavimler gelerek güçlü ve zengin medeniyetler kurmuşlardır. Hititler Anadolu'da siyasi birliği oluşturarak; Anadolu'nun ilk devletini kurmuşlardır.
Anadolu'da uzun süre komşu medeniyet Mezopotamya'nın tesiri görülmüştür. Ancak M.Ö 1200' lerde Ege Göçleri ile birlikte Anadolu'da Batılı kavimlerin de kültürü yaşamaya başlamıştır.
Hititler
Hititler M.Ö 2000'de Kafkaslar'dan gelerek; Anadolu'da Kızılırmak kıvrımına yerleştiler. Hitit Devleti I. Hattuşili tarafından kurulmuştur.

Yerleştiği Coğrafya
İç Anadolu Bölgesi'ni, Kapodokya ve Akdeniz sahillerini egemenlikleri altına almış-lardır. Sınırları Kuzey Suriye bölgesine kadar uzanmıştır. Ancak Kuzey Suriye o dönemde Anadolu, Mezopotamya ve Mısır arasında, jeopolitik olarak (siyasi ve ekonomik açıdan önemli) önemli olduğundan önce Hititlerle Mısırlılar arasında "Kadeş Savaşı" yapılmıştır.
Kadeş Savaşı 16 yıl sürdü. Mezopotamya Medeniyeti olan Asurlular da bu bölgeye yerleş-mek isteyince savaşları devam eden Hitit ve Mısır devletleri dünya tarihinin ilk yazılı antlaşması olan "Kadeş Antlaşması"nı imzaladılar (M.Ö.1280). Antlaşma, bir anlamda Asur tehlikesine karşı imzalanmıştı. Hitit ve Mısır devletleri egemenliklerini karşılıklı olarak onayladılar.

Başkent : Hattuşaş (Boğazköy)
Yönetim : Hitit Devletini "büyük kral" idare ediyordu. Kral aynı zamanda başkomutan, başra-hip ve başyargıçtı. Hitit Devleti ilk kurulduğunda "feodal" bir özellik gösteriyordu. (Siyasi otoritenin merkezi olmaması) Ancak imparatorluk dönemine geçildiğinde merkezi otorite güçlendi.

Pankuş
Danışma meclisidir. Kral ülkeyi idare ederken, Pankuştan yardım alırdı.
Hititler'de krallık babadan oğula geçerek devam ediyordu.

Tavananna
Kraliçe, yönetimde ağırlığı vardı. Kral merkezde olmadığında; kraliçe söz sahibiydi. Dışişlerinde Tavananna, yetkilerini kullanırdı.

Hukuk
Hititler'de hukuk çok gelişmişti. İnsancıl yasalar yapmışlardır. Kısasa kısas değil; fidye esasına dayalı bir ceza hukuku anlayışları vardı.
Ölüm cezası yalnız büyük suçlar için veriliyordu. Dünya tarihinde "ilk Medeni Kanun" da Hititler tarafından hazırlandı. Aile hukukunun kapsamı, anlamına gelen Medeni Hukuk ile; Hititler kadının ve çocukların aile içindeki yerini yani ailenin hukuki haklarını tesbit etmişlerdi.
Özel mülkiyet, Hitit kanunlarında güvence altına alınmıştı. Hitit kanunları Mezopotamya'da en çok Sümer kanunlarına benzemektedir.

Sosyal Hayat
Halk, hürler, yarı hürler ve köleler olmak üzere sınıflara ayrılmıştı. Köleler Mezopotam-ya'daki gibi, sert çizgilerle toplumdan ayrılmıyordu. Örneğin bedelini ödediğinde,bir Hitit kölesi özgür bir kadınla evlenebiliyordu. (Hititler'de evlilik belli bir bedel karşılığında yapılıyordu).

Mimari
Hitit sanatı Mezopotamya'nın etkisinde geliş-miştir. Heykelcilik ve kabartma eserleri ünlüdür. Kaya üzerine yapılan Kabartma figürleri zengin bir kültürün yansımalarıdır.
En ünlüleri ise "İvriz" ve "Yazılıkaya" kabartmalarıdır. Anadolu' da İlk köprüler (kemerli) Hititler tarafından inşa edildi.

Ekonomi
Hititler'de genel olarak ticaret, tarım ve hayvancılık yaygındı. Toprak tımar sistemi mantığı ile işleniyordu. (Toprak, tanrının ve kralın malıdır inancı hakimdi.) Hititler, ayrıca maden işlemeciliği ve kumaş dokumacılığı da yaptılar.
Hatta Anadolu'da demiri işleyen ilk mede-niyet Hititler'dir. Hititler'de ticaret çok önemlidir. Asurlularla sıkı bir ticari ilişkileri vardı.

Ordu
İlk dönemlerinde düzenli ordu yoktu. Her Hititli, asker sayılıyordu. İmparatorluk dönemine geçildi-ğinde devamlı orduya da geçildi. Bu yüzden Hititler uzun süre siyasi hayatlarını devam ettirdiler.

Edebiyat
Anallar (Yıllıklar)
Anallar krallar tarafından tutulan günlüklerdir. Kral bütün olayları anallara doğru olarak yazardı. Zaferleri de yenilgileri de. Bu yönüyle tarafsız tarih yazıcılığının ilk örneğidir. Olay sırasına göre yazıldığından "kronik tarih" çeşidi olarak da kabul edilir.Hititler destanlarla da ilgiliydiler. Sümerlerin Gılgamış Destanı'nı Hititçeye çevirdiler. Kumarbi Destanı Hititlere aittir.
Yazı
Hititler Çivi Yazısını ve Hiyeroglif Yazısını kullandılar.

Din
Çok tanrılı din hakim. Önemli tanrıları, Arinna, Teşup ve Hepat'tır. Temizlik ibadetin ön şartıdır. Hititler kendi tanrılarına inandıkları gibi; komşu ülkelerin tanrılarına da inandılar. Hititler döneminde Anadolu "bin tanrı ili" olarak isimlendiriliyordu.

Yıkılış
Hititler'in M.Ö 1200'de Ege Göçleri ile siyasi birliği bozuldu. Devlet yıkılışa geçti. Güneydoğu Anadolu'da şehir devletleri olarak bir süre yaşadıktan sonra Asurlular ve Persler tarafından tamamen ortadan kaldırıldılar.

Frigler
Frigya, M.Ö 1000 yılında Batı Anadolu'nun geniş bir kısmına verilen addır. Frigler Anadolu'ya kafileler halinde, Boğazlar üzerinden Ege Göçleriyle geldiler. Frig krallığının kurucusu Gordios' tur. Başkentlerinin adı da buradan gelmektedir. Frig krallığının en parlak dönemi kral Midas dönemidir.

Yerleştiği Coğrafya
Frigler Trakya üzerinden Boğazları geçerek Anadolu' ya yerleşmişlerdir.

Başkent
Gordion, Ankara (Polatlı) yakınlarında

Yönetim
Krallıkla idare ediliyor. Krallık babadan oğula geçiyor.

Hukuk
Ekonomik yaşam, tarıma dayalı olduğundan; tarım sektörü sert kanunlarla korunmuştur. Hukuk anlayışları, "kısasa-kısas" tır. (Öküz öldürmenin cezası, idam, gibi) Ceza hukukları Mezopotamya'da Hammurabi (Babil) yasalarına benzemektedir.
Dini İnanç
Çok tanrılı din hakimdir. En ünlü tanrıçaları
Kibele'dir Tapınaklarını (Ana Tanrıça kültü) genelde dağlara yapmışlardır. Midas Anıtı gibi

Ekonomi
Tarıma dayalı ekonomi ağırlıktadır. Ayrıca, iyi seviyede dokumacılık ve hayvancılık da yapıl-maktaydı.
Frigler dokumada "Tappates" denilen kilimleriyle ünlenmişlerdir. Fibula dedikleri bir tür çatallı iğne de üretiyorlardı. Frigler, ayrıca mobilya sektöründe ilk çivisiz mobilyalarıyla ağaç işlerinde de başarılı olduklarını gösterdiler.

Kullandıkları yazı
Fenike Alfabesi (Fenike harf yazısı)

Mimari Yapı ve Sanat
Hititler'in kaya mimarisi Frigler'i de etkilemiştir. Kuyumculuk ve oymacılık sanatı da gelişmiştir.

Edebiyat
Frig Medeniyeti "Fenike Harf Yazısı"nı kul-lanmıştır. Tarım ve hayvancılık yaşamın bir parçası olduğundan, özellikle hayvanların konuş-turulduğu hikayeleri (fabl) ortaya çıkartmışlardır.

Yıkılış
Frigler Kimmerler tarafından M.Ö 676'da yıkıldılar. Kimmerler Anadolu'ya Kırım civarından geldiler. Anadolu'da kendilerine ait bir medeniyet oluşturamadılar.

İon (İyon) Medeniyeti
M.Ö 1200'lerde meydana gelen Ege Göçleri sırasında İyonlar da Anadolu'ya gelerek kendi medeniyetlerini kurdular. Anadolu'nun yerli halkı olan Karyalılar'la kaynaşarak Batı Anadolu'da "şehir devletleri" kurdular. Bunlar: Efes, Milet, İzmir ve Foça'dır. İyonlar bu şehir devletlerine "polis" diyorlardı. İyonlar sadece Ege bölgesinde polisler kurmakla kalmadılar. Deniz ticaretiyle uğraştıklarından Akdeniz'de ve Karadeniz'de ticaret kolonileri kurdular.

Yerleştiği Coğrafya
İzmir ile Büyük Menderes Nehri arasındaki bölgeye İyonya deniyordu.

Yönetim
Merkezi otorite yok. İyonya şehirleri, önceleri krallar, M.Ö 500'den itibaren Oligarşik sistemle; son olarak da demokratik hükümetler tarafından idare edildiler. İyonların demokrasiye geçtiklerini söylemek doğru olmaz. İyonların yönetimi, krallıktan "tiranlık"a (ilkel demokrasi) geçiştir.
Demokrasiyi ilk kez yaşayanlar İyonlar değil Yunan Medeniyeti olmuştur.
İyon şehir devletlerinde "şehir meclisleri" vardı. Kararlar bu meclislerde alınırdı.

Ticaret
Kolonicilikte iyi bir yer edinen İyonlar kendileri gibi bir koloniyel devlet olan Fenikeliler gibi kolonilerini vatansınmazlık yapmadılar; aksine kolonilerini vatan gibi görerek kolonicilikte (deniz ticaretine yönelik ticaret merkezleri kurma) birinci sıraya ulaştılar.
Ticaret yollarının bittiği noktada olduklarından; ticaret çok canlı idi. Ön Asya'dan gelen malları alıyor; batıya deniz yolu ile taşıyorlardı. Lidya ile ticari bir rekabet içindeydiler.
İyonlar Karadeniz'de de ticari koloni kurdular. Sinope (Sinop,) Amisos (Samsun) Trapezos (Trabzon) gibi.

Medeniyet
İyonlar Fenike Medeniyetinden harf yazısını alarak geliştirdiler ve Batıya yani Yunanlılar'a aktardılar. İyonya bölgeleri Batı Anadolu'da ticaret yollarının bittiği noktada bulunuyordu.
Komşu coğrafyalarda kolonileri bulunuyordu. Bu ticari faaliyet ve yönetimin mutlak egemenlik değil; demokrasiye yakın, özgür düşünceye saygılı olması, İyonlara yüksek bir medeniyet kazan-dırmıştır. İyonlar bu yüksek medeniyetlerini Batıya da aktarmışlardır. İyonya bölgelerinde yetişen önemli bilim adamları:

Tales
Milet'te yetişen Tales, kendi matematik teorisini oluşturdu. M.Ö 28 Mayıs 585 tarihli güneş tutulmasını önceden hesap ederek astronomide de aldığı mesafeyi ispat etti.
Pisagor
İlk kez dünyanın yuvarlak olduğunu iddia etti.
Heredot
Dünya tarihinin ilk önemli tarihçisi olarak kabul edilir.
Hipokrat
Tıp doktorlarının üstadı olarak kabul edildi. (Hipokrat yemini)
Anaksimenes ve Diyojen
Felsefede önemli mesafeler alan filozoflardır.
Homeros
İlyada ve Odise destanlarıyla İon edebiyatına dünyanın bugün bile hayran olmasını sağladı.
Mimari
İyonlar dini mimaride çok önemli eserler meydana getirdiler.
Artemis Tapınağı İyonlar tarafından inşa edildi. Dünyanın yedi haritasından biri olarak kabul edilir.
Yıkılış
M.Ö III. yüzyılda önce Lidya egemenliğine girdiler.Daha sonra Persler İyonya'yı işgal ettiler
 
Üst
Alt