15. Yüzyılın Ruhunu Kuran Eserler ve Sanatçılar
15. Yüzyıl, Osmanlı Devletinin siyasî, askerî, iktisadî, sosyal ve kültürel alanlarda büyük gelişme gösterdiği bir dönem olmuştur. Bu yüzyılda yoğun olarak İslâmî kaynaklardan beslenen Osmanlı kimliğinin ön plâna çıktığı görülmektedir.
Olaylara, insanlara, kurumlara, dine, hayata, kültür ve edebiyata bakışta hep bu kimlik ve bilinç etkili olmuştur. Şüphesiz bu kimliğin oluşmasında pek çok etken rol oynamıştır. Bununla beraber 15. Yüzyılın siyasal, sosyal ve kültürel anlamda ruhunu oluşturan etkenler arasında en büyük pay, bu dönemde kaleme alınmış eserlere, ortaya konmuş sanatsal ürünlere; dolayısı ile da bunları ortaya koyan sanatçılara aittir.
15. Yüzyılın kültürel anlamda şekillenmesi ve ortaya ortak bir duygu ve düşünce çıkması noktasında etkisi olmuş isimlerden biri Süleyman Çelebi’dir. Öyle ki Vesîletü’n-necât adlı eseri, sadece 15. Yüzyılda değil, bu güne kadar devam etmekte olan süreçte halk arasında Mevlid adı ile kabul görmüş ve çok büyük bir hayranlıkla okunagelmiştir.
Benzer bir etkiyi, Yazıcıoğlu Mehmed, Muhammediyye adlı eseri ile yapmıştır. Bu anlamda Sinan Paşa’nın Tazarrunâme adlı eserinin de özellikle okur yazar kesim üstünde çok büyük bir etki yapmış olduğu hatırlanmalıdır.
15. Yüzyılda şeyhü’ş-şuarâ olarak tanınan Şeyhî, daha çok Hüsrev u Şîrîn ve Harnâme adlı mesnevileri ile bu devrin kültürel anlamda şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.
Başta Birinci Mehmed (Çelebi), İkinci Murad, İkinci Mehmed (Fatih), İkinci Bâyezîd, Şehzâde Bâyezîd ve Şehzâde Korkut gibi padişah ve şehzâdeler dahil olmak üzere, devrin yöneticileri; şairlere, yazarlara, ilim erbâbına ve sanatçılara gösterdikleri yakın rağbet ve destek dışında bizzat kendileri de eser vermek ya da sohbetlerine katılmak sureti ile bunlar arasında yer almış; bu şekilde dönemin kültürel birikimine büyük katkı sağlamışlardır.
Ahmed Paşa, Türkçe Divanı ile, 15. Yüzyılın ruhunu oluşturan isimler arasında dikkat çeker. Hem padişah hocalığına kadar yükselen önemli bürokratik görevleri hem de şairliği ile bu dönemde çok büyük bir etki sahası bulunur. Özellikle Bursa’da koruyup gözettiği pek çok şair, yazar ve sanatçının katılımı ile oluşturmuş olduğu edebî muhit, bu açıdan önemlidir.
Diğer taraftan Molla Câmî’ye ve Doğu Türklerine kadar uzanan şöhreti ile önemli bir tesir gücü olmuştur. Bu dönemde kasideye olan rağbetnin artmasında önemli katkı sağlayan şair, nazirecilik ve tarih düşürme gelenekleri açısından da öncü isimlerdendir. Devrin şiir sultanı sayılan bu şaire, zamanında ve sonraki dönemlerde yazılan nazirelerin çokluğu, Ahmed Paşa’nın tesirinin somut göstergelerindendir.
Necâtî Bey de dönemin edebî ve kültürel anlamda şekillenmesinde büyük rol oynamış isimlerdendir. Türkçe Divanıyla tanınmış olan şair, gazel sahasında gösterdiği başarıyla bu türün 15. Yüzyılda gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
Ayrıca halk arasında yaygın biçimde kullanılacak olan Türkçe kelimeleri, atasözlerini, deyimleri, gündelik yaşamın belirli parçalarını, âdetleri ve alışkanlıkları klâsik Türk şiiri geleneğine dahil etmiş olması açısından da önemlidir. Şiir sahasında husrev-i Rûm olarak kabul gören Necâtî Bey’e 15. Yüzyılda ve sonraki dönemlerde bir çok şairin nazire yazdığı ve bütün kaynakların ondan övgü ve hayranlıkla bahsettiği dikkate alınırsa, dönem üstündeki tesiri çok daha iyi anlaşılmış olur.
Bu arada Zeynep Hatun, Mihrî Hatun, Ahmed-i Dâ‘î, Cemâlî, Mesîhî, Hamdullah Hamdî, Eşrefoğlu Rûmî, Le’âlî, Kabûlî, Nahîfî, Mehdî, Senâyî, Hayâtî, Çâkerî, Âfitâbî, Hilâlî, Behiştî, Sun‘î, Şemsî, Halvetî, Karamanî, İvaz Paşazâde Ata‘î, Hûfî, Karamanlı Nizâmî, Kemâl-i Zerd, Melîhî, Kemâl-ı Ümmî gibi devrin diğer şairleri, yazarları, tarihçilerinin ve Hacı Bayram-ı Velî, Akşemseddîn, Şeyh Vefâ, Molla Gürânî, Molla Fenârî, Molla Lütfî, Zenbilli Ali Efendi gibi din adamları ve tasavvuf erbâbının da bu yüzyılın kültürel atmosferinin oluşumunda önemli pay sahibi olduklarını unutmamak lazım.
-Alinti-
15. Yüzyıl, Osmanlı Devletinin siyasî, askerî, iktisadî, sosyal ve kültürel alanlarda büyük gelişme gösterdiği bir dönem olmuştur. Bu yüzyılda yoğun olarak İslâmî kaynaklardan beslenen Osmanlı kimliğinin ön plâna çıktığı görülmektedir.
Olaylara, insanlara, kurumlara, dine, hayata, kültür ve edebiyata bakışta hep bu kimlik ve bilinç etkili olmuştur. Şüphesiz bu kimliğin oluşmasında pek çok etken rol oynamıştır. Bununla beraber 15. Yüzyılın siyasal, sosyal ve kültürel anlamda ruhunu oluşturan etkenler arasında en büyük pay, bu dönemde kaleme alınmış eserlere, ortaya konmuş sanatsal ürünlere; dolayısı ile da bunları ortaya koyan sanatçılara aittir.
15. Yüzyılın kültürel anlamda şekillenmesi ve ortaya ortak bir duygu ve düşünce çıkması noktasında etkisi olmuş isimlerden biri Süleyman Çelebi’dir. Öyle ki Vesîletü’n-necât adlı eseri, sadece 15. Yüzyılda değil, bu güne kadar devam etmekte olan süreçte halk arasında Mevlid adı ile kabul görmüş ve çok büyük bir hayranlıkla okunagelmiştir.
Benzer bir etkiyi, Yazıcıoğlu Mehmed, Muhammediyye adlı eseri ile yapmıştır. Bu anlamda Sinan Paşa’nın Tazarrunâme adlı eserinin de özellikle okur yazar kesim üstünde çok büyük bir etki yapmış olduğu hatırlanmalıdır.
15. Yüzyılda şeyhü’ş-şuarâ olarak tanınan Şeyhî, daha çok Hüsrev u Şîrîn ve Harnâme adlı mesnevileri ile bu devrin kültürel anlamda şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.
Başta Birinci Mehmed (Çelebi), İkinci Murad, İkinci Mehmed (Fatih), İkinci Bâyezîd, Şehzâde Bâyezîd ve Şehzâde Korkut gibi padişah ve şehzâdeler dahil olmak üzere, devrin yöneticileri; şairlere, yazarlara, ilim erbâbına ve sanatçılara gösterdikleri yakın rağbet ve destek dışında bizzat kendileri de eser vermek ya da sohbetlerine katılmak sureti ile bunlar arasında yer almış; bu şekilde dönemin kültürel birikimine büyük katkı sağlamışlardır.
Ahmed Paşa, Türkçe Divanı ile, 15. Yüzyılın ruhunu oluşturan isimler arasında dikkat çeker. Hem padişah hocalığına kadar yükselen önemli bürokratik görevleri hem de şairliği ile bu dönemde çok büyük bir etki sahası bulunur. Özellikle Bursa’da koruyup gözettiği pek çok şair, yazar ve sanatçının katılımı ile oluşturmuş olduğu edebî muhit, bu açıdan önemlidir.
Diğer taraftan Molla Câmî’ye ve Doğu Türklerine kadar uzanan şöhreti ile önemli bir tesir gücü olmuştur. Bu dönemde kasideye olan rağbetnin artmasında önemli katkı sağlayan şair, nazirecilik ve tarih düşürme gelenekleri açısından da öncü isimlerdendir. Devrin şiir sultanı sayılan bu şaire, zamanında ve sonraki dönemlerde yazılan nazirelerin çokluğu, Ahmed Paşa’nın tesirinin somut göstergelerindendir.
Necâtî Bey de dönemin edebî ve kültürel anlamda şekillenmesinde büyük rol oynamış isimlerdendir. Türkçe Divanıyla tanınmış olan şair, gazel sahasında gösterdiği başarıyla bu türün 15. Yüzyılda gelişmesine büyük katkı sağlamıştır.
Ayrıca halk arasında yaygın biçimde kullanılacak olan Türkçe kelimeleri, atasözlerini, deyimleri, gündelik yaşamın belirli parçalarını, âdetleri ve alışkanlıkları klâsik Türk şiiri geleneğine dahil etmiş olması açısından da önemlidir. Şiir sahasında husrev-i Rûm olarak kabul gören Necâtî Bey’e 15. Yüzyılda ve sonraki dönemlerde bir çok şairin nazire yazdığı ve bütün kaynakların ondan övgü ve hayranlıkla bahsettiği dikkate alınırsa, dönem üstündeki tesiri çok daha iyi anlaşılmış olur.
Bu arada Zeynep Hatun, Mihrî Hatun, Ahmed-i Dâ‘î, Cemâlî, Mesîhî, Hamdullah Hamdî, Eşrefoğlu Rûmî, Le’âlî, Kabûlî, Nahîfî, Mehdî, Senâyî, Hayâtî, Çâkerî, Âfitâbî, Hilâlî, Behiştî, Sun‘î, Şemsî, Halvetî, Karamanî, İvaz Paşazâde Ata‘î, Hûfî, Karamanlı Nizâmî, Kemâl-i Zerd, Melîhî, Kemâl-ı Ümmî gibi devrin diğer şairleri, yazarları, tarihçilerinin ve Hacı Bayram-ı Velî, Akşemseddîn, Şeyh Vefâ, Molla Gürânî, Molla Fenârî, Molla Lütfî, Zenbilli Ali Efendi gibi din adamları ve tasavvuf erbâbının da bu yüzyılın kültürel atmosferinin oluşumunda önemli pay sahibi olduklarını unutmamak lazım.
-Alinti-