15. Yüzyılda Şiir Antolojileri ve Nazire Mecmuaları
Nazîre, bir şairin örnek aldığı diğer bir şairin bir şiirine aynı vezin, kafiye ve redifi kullanarak, benzer mazmunlarla yazdığı şiir anlamında kullanılacak olan bir terimdir. Örnek alınan şiire model şiir (zemin şiir), yeni yazılmış olana nazîre; bu işleme tanzîr; zemin şiirlerle bunlara yazılmış nazîrenin toplandığı mecmûalara ise nazîre mecmûası denir.Klâsik Türk edebiyatının önemli kaynakları arasında yer alan nazire mecmûalarının ilk örneğine 15. Yüzyılda rastlanmaktadır.
Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir (Ömer Bin Mezîd): 840/1436-37’de derlenmiştir. İçinde 84 şairin 397 şiiri vardır. Şiirler, kafiye düzenine göre sıralanmıştır. Zemin şiirler; Ahmedî râst, Şeyhî râst; nazîreler ise Nazîre-i Sinân, Nazîre-i Nesîmî biçiminde yerleştirilmiştir. Orijinal kopyası, School of Oriental and African Studies Library 27, 689’da; bu kopyanın bir kopyası TDK Kütüphanesi Yazma A 101’de, ayrı bir yazma kopya da Atatürk Üni. Seyfettin Özege Ktp. Karahanoğlu Bağış Kitapları No.10d 91 (Turgut Karabey)’de bulunur.
Câmi‘ü’n-Nezâ’ir (Eğridirli Hacı Kemal): 918/1512-13’te derlenmiştir. 496 varaklık bir kopyası Bayezid Kütüphanesi nr.5781’de; diğeri DTCF Kütüphanesindedir. İçinde derleyeni dahil 266 şaire ait 3.140 şiir vardır. Elifba sırasından diğer bir usûl gözetilmemiştir. İçindeki şairlerin listesini, Fuad Köprülü Hamâmîzâde İhsan Bey’den nakletmiştir. Zemin şiirler, min kelâm-ı Ahmedî; nazireler ise Nazîre-i Şeyhî ya da Nazîre-i Şeyhî râst başlıklarını taşır.
Mecma‘u’n-Nezâ’ir (Edirneli Nazmî): 930/1524’te derlenmiştir. En tanınmış ve yaygın nazire mecmûasıdır. Bilinen 10 yazma kopyası vardır. İçinde 360’tan fazla şaire ait 5.527 şiir bulunur. Sıralama önce revî harflerine; sonra kafiye ve rediflere göre yapılmıştır. Bölümlerdeki sıralama; revî harfleri, bahirler, zemin şiirler, nazireler ve Harfü’l-bâ/Der-bahr-ı remel/Takti‘ eş/Ez-ân-ı Ahmed Paşa/Nazîre-i Ulvî biçimindedir.
Pervâne Bey Mecmû‘ası (Pervâne Bey): 968/1560-61’de derlenmiştir. 641 varaklık yazma kopyası, Topkapı Sarayı Ktp. Bağdat nr.406’dadır. Baştan bir varak eksiktir. Bu mecmûa üstünde Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesinde yüksek lisans ve doktora tezleri biçiminde çalışılmıştır.
Matâli‘u’n-Nezâ’ir (Budinli Hisâlî): 17. Yüzyılda derlenmiştir. Yalnızca matla‘ beyitlerine yer verilmiştir. Sıralama, vezin ve kafiyeye göredir. Müellif hattı ve 2 cilt halinde olan kopyası Nuruosmaniye Ktp. 4245 ve 4253’tedir.
Nazîre Mecmû‘ası (İstanbullu Sabrî): Ahdî Tezkiresi’nde bundan Câmi’u’n-nezâ’ir biçiminde bahsedilmektedir. Matla‘lardan oluşmaktadır.
Bunlar dışında henüz derleyeni tespit edilememiş; ama aşağıda verilen yayınlarla tanıtılmış nazîre mecmûaları da vardır. Ahmet Mermer, “XV.Yüzyılda Yazılmış Bilinmeyen Bir nazîre Mecmû‘ası ve Aydınlı Visâlî’nin Bilinmeyen Şiirleri”, Millî Folklor, No.56, 2002, s.75-94. Yazma kopyası, Milli Kütüphane Yz.8830’dadır. Baştan bir, ortadan birkaç varak eksiktir.
İçinde 7 şairin 213 şiiri bulunur. Sıralama, zemin şiirlere göre yapılmıştır. Yedi bölümden oluşmaktadır. Hasan Gültekin, Mecmûa-i Nezâyir (Transkripsiyonlu Metin), (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Pamukkale Üniversitesi SBE, Denizli 2000: 252 varaklık yazma kopyası, İstanbul Üniversitesi TY 739’dadır. Elifba sırasıyla düzenlenmiştir. Hüseyin Ayan, “Bir Nazîre Mecmûası”, MÜFEF Türklük Araştırmaları Dergisi, S.7 (1993), s.87-100. 16.Yüzyılda derlenmiştir. Yazma kopyası, Konya Mevlânâ Müzesi Ktp. 2456’dadır. İçinde 170 şairin 761 gazeli bulunur. Bunların dışında İstanbul Üniversitesi Ktp. TY 2955’te, Süleymaniye Ktp. Hüsnü Paşa 894.35’te ve Yapı Kredi Bankası Ktp. 15913’te birer kopyadan ibaret nazîre mecmûaları vardır.
-Alinti-