15. Yüzyılda Bilimsel Eserler
15. yüzyılda çoğu devrin önemli merkezlerindeki dârüşşifâlarda görevli olanlar tarafından yazılmış dikkat çekici bilimsel eserler bulunmaktadır. Bu devrin bilimsel eserleri arasında tıpla ilgili olanlar, ayrıca dikkate değerdir. Çünkü içlerinde Amasya Dârüşşifâsı hekimbaşısı Şerefeddîn Sabuncuoğlu’nunkiler gibi günümüz hekimleri açısından bile dikkat çekici bilgiler içeren eserler bulunmaktadır.
Cerrâhiyye-i İlhâniye (Sabuncuoğlu Şerefeddîn): Türk tıp tarihi bakımından önemli bir yere sahip olan bu eserde değişik hastalıklara karşı yapılacak cerrahî müdahaleler minyatürler eşliğinde tarif edilmektedir. Birinci bâbında 57, ikinci bâbında 98, üçüncü bâbında 36 olmak üzere kitapta toplam 191 hastalıkla ilgili bilgi ve cerrahî müdahale yöntemleri anlatılmaktadır. Müellif (şair/yazar), 1465’te yazdığı bu eseri, Fatih’e ithaf etmiştir. Prof. Dr. İlter Uzel’in ifadesiyle; Cerrâhiyye-i İlhâniyye, “yalnız Türk-İslâm tıbbının değil, tüm dünya tıbbının ortak değeridir ve evrensel tıbba önemli katkıları vardır.”
Mücerrebnâme (Sabuncuoğlu Şerefeddîn): Amasyalı ünlü bir tıp bilgini olarak tanınan müellif, 85 yaşında yazdığı bu eseri Amasyalı ulemânın istekleri üzerine kaleme almıştır. Eserde kendi bilgi ve tecrübelerine dayanarak yılan sokmalarına ve zehirine karşı hazırladığı bir ilacı anlatmaktadır. Bu ilacı müellif bizzat kendi üzerinde de denemiştir. Ayrıca yılan zehirinin ve buna karşı hazırladığı tiryakın etkisini bir horozda da denemiştir.
Akrabadin Tercümesi (Sabuncuoğlu Şerefeddîn): İkinci Bâyezîd’in Amasya’daki şehzâdeliği döneminde Farsçadan yapılmış bir çeviri eserdir. Cürcânî’nin Zahire-i Harzemşâhî adlı eserinin son bölümünden oluşmaktadır.
Müfid (Nazmü’-t-teshîl) [Muhiddîn Mehî]: Müellif, Amasya’da şehzâde vali olarak bulunan İkinci Bâyezîd adına yazdığı bu eseriyle Hocası Şerefeddîn Sabuncuoğlu’nun önerisi üzerine Hekim Hacı Paşa’nın tıp kitabı olan Teshil’i nazma çevirmiştir. 1467’de istinsah edilen eserin müstensihi Şerefeddîn Sabuncuoğlu’dur.
Tercüme-i Eşkâl-i Nâsır-ı Tûsî: Nâsır-ı Tûsî’nin Sî-fasl adlı astronomi ve astroloji konulu eserinin çevirisidir.
Tercüme-i Tıbb-ı Nebevî: Umur Bey’in isteği üzerine Ahmed bin Yûsuf Et-Tıfâşî tarafından özetlenmiş olan Kitâbu’ş-şifâ fî Ehâdisi’l-Mustafâ adlı eserin (Ebu Nuaym Hâfız-ı Isfahânî) çevirisidir. Eserde sağlıkla ilgili hadisler yer almaktadır.
Kemâliyye (=Kemâlnâme) [Şirvanlı Mahmûd]: İlaçların üretilmesi ve kullanılması konusunda yazılmış bir tıp kitabıdır.
Bunlardan başka Hazâinü’s-sa‘âdet (Hekim Eşref bin Muhammed), Hulâsa (Cerrah Mes‘ûd) ve Tıbb-ı Nebevî Tercümesi; Amasyalı hekim Lutfullah bin Yûsufü’l-Halîmî’nin Farsça kaleme aldığı Kitâb-ı Fâris-i Manzûmü’l-Halîmî (Gülşen-i Zîbâ) gibi eserler de devrin bilimsel ürünleri arasında sayılabilir.
Bu arada kaynaklarda, 15. yüzyılın padişahları üzerinde büyük tesiri olan ünlü din bilgini Akşemseddîn’in de hastalıkların tedavisi noktasında başarılı olduğuna dair bilgiler vardır. İkinci Murad’ın kazaskeri Süleyman Çelebi ile Fatih’in kızı iyileştirdiği hastalardandır.
-Alinti-