14. Yüzyılın Sanat Ruhunu Kuran Sanatçılar ve Eserleri
14. Yüzyılın dinî, edebî ve kültürel ortamının oluşmasında kuşkusuz pek çok sanatçının ve bu sanatçılara ait pek çok eserin katkısı olmuştur. Önceki yüzyılda yetişmiş olan Mevlânâ, Hacı Bektaş-ı Velî ve Yunus Emre gibi isimlerin etkisi devam etmekle beraber 14. Yüzyılda Âşık Paşa, Gülşehrî, Ahmedî, Nesîmî, Şeyyad Hamza, Şeyhoğlu Mustafa, Ahmed Fakîh, Hoca Mes‘ûd, Eflâkî, Erzurumlu Darîr ve Hamzavî gibi isimlerin dikkat çektiği görülmektedir. Eser adı olarak dikkati çeken edebî ürünler ise Mantuku’t-Tayr (=Gülşennâme) [Gülşehrî], Yûsuf u Zelîhâ (Şeyyâd Hamza), Garîbnâme (Âşık Paşa), Süheyl ü Nevbahâr (Hoca Mes’ûd) ve dönemin divan sahibi şairleri Seyyîd Nesîmî, Ahmedî ve Kadı Burhaneddîn’in Türkçe divanlarıdır. Bu dönemin ruhunu oluşturan sanatçı ve eserleri, aşağıda özetlenmiştir:Âşık Paşa: Garîbnâme, Fakrnâme, Vasf-ı Hâl (=Hikâye), Kimyâ Risâlesi, Elifnâme (alfabetik sıralı manzûmeler).
Gülşehrî: Mantuku’t-Tayr (=Gülşennâme), Feleknâme, Arûz-ı Gülşehrî, Kerâmât-ı Ahî Evrân, El Muhatasar Tercümesi (Kudûrî’den).
Hoca Mes‘ûd: Süheyl ü Nevbahâr (=Kenzü’l-bedâyî), Ferhengnâme-i Sa‘dî.
Şeyyâd Hamza: Yûsuf u Zelîhâ, Dâstân-ı Sultân Mahmûd, Ahvâl-i Kıyâmet.
Ahmed Fakîh: Çerhnâme (manzûm, ahlâkî), Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe.
Şeyhoğlu Mustafa: Kenzü’l-küberâ Mehekkü’l-ulemâ (Kutadgu bilig benzeri), Marzubannâme, Kâbûsnâme çevirisi, Tâberî Tarihi, Hûrşîd ü Ferahşâd.
Ahmedî: Dîvân, İskendernâme (Nizâmî’ye nazîre), Mirkatü’l-Edeb (Ar.-Far. Manzûm lügat), Mîzânü’l-Edeb (Far. Arapçanın nahvi), Mi‘yârü’l-Edeb (Far.Arapçanın sarfı), Bedâyiu’s-Sihr fî Sanâyi‘i’ş-Şi‘r, Cemşîd u Hûrşîd, Tervîhu’l-Ervâh (tıp), Kasîde-i Sarsarî Şerhi (kayıp), Hayetü’l-ukalâ (kayıp), Yûsuf u Züleyhâ (kayıp).
Seyyîd Nesîmî: Türkçe Dîvân, Farsça Dîvân.
Kadı Burhaneddîn: Türkçe Dîvân, İksîru’s-Sa‘âdât fî Esrâri’l-İbâdât, Tercîhu’t-Tavzî
Erzurumlu Darîr: Sîretü’n-Nebî, Fütûhu’ş-Şâm, Yüz Hadis Tercümesi, Yûsuf u Züleyhâ.
Kirdeci Ali: Dâsitân-ı Hamâme, Dâsitân-ı Ejderhâ, Hikâye-i Delletü’l-Muhtel, Kesikbaş Destanı.
Yusuf Meddâh: Varka ve Gülşâh, Hâmûşnâme, Dâsitân-ı İblîs, Maktel-i Hüseyn.
Dönemin diğer sanatçıları ve eserleri: Eflâkî (Menâkıbu’l-Ârifîn), Kul Mes‘ûd (Kelile ve DimneTercümesi), Hamzavî (Hamzanâme), Tursun Fakı (Kıssa-i Mukaffâ, Muhammed Hanefî Cengi), İzzetoğlu (Tavus Mucizesi), Sadreddîn (Mu‘cize-i Muhammed Mustafâ, Dâstân-ı Geyik), Kastamonulu Şâzî (Maktel-i Hüseyn), İbrahim (Dâstân-ı Yiğit), Kırşehirli İsâ (Dâstân-ı Vefât-ı İbrâhîm), İslâmî (Mesnevî), Fahrî (Hüsrev ü Şîrîn), Mehmed (Işknâme), Tutmacı (Gül ü Hüsrev), Elvan Çelebi (Menâkıbu’l-Kudsiye), Lâdikli Mehmed (Keşfü’l-me‘ânî), Kemaloğlu İsmail (Ferahnâme), Pîr Mahmûd (Bahtiyarnâme). Bu arada Battalnâme ve Dânişmendnâme gibi dinî-destânî eserlerin de 14.Yüzyılın kültürel ve edebî ortamı üstünde etkili olduğu söylenebilir.
-Alinti-